Қазақстандағы антикоммунистік истерия перманентті түрде талқылау қасиетіне ие. Ал кейде түтін отсыз да шығып жатады. Әрине, тарихи өткенді қайта ойластыру процесіне тән қасиет – салттық құрбандардың пайда болуы. Бірақ қазіргі заманғы коммунистерді осы рөлге тағайындау қаншалықты орынды?
Жақында Qamshy.kz порталы Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі, профессор Аймұханбет Бейсембековтің пікірін елге жария етті. Ол Владислав Косарев басқаратын Қазақстанның Коммунистік Халық партиясы (ҚКХП) парламенттен кетуі тиіс деп санайды.
«Осы партияның өмір сүруіне тыйым салынуы тиіс. Өйткені ол қазақ халқын қырғынға ұшыратты, оның геноцидтік қорлығын ешкім де ұмыта алмайды. Ия, өз кезінде коммунистер әлемдегі ең алып мемлекетті құрды. Оның экономикасын, саясатын, ғылымы мен білімін, өнері мен мәдениетін, халық тұрмысын әлемдік деңгейге көтерді. Ал, сол комунистік партия қазаққа не берді? Ашаршылық жылдары төрт миллионға жуық қазақ аштан қырылып немесе шет елге ауып кетті, 70 жылда қазақ халқының 40 проценті ана тілінен айрылды, тың көтерілген жылдары Қазақстанға «зэктер» мен басқа ұлттарды қаптатып, осылайша қазақ ұлтын «орыстандыру» саясатын жүргізді, 1986 жылы Алматыда бостандық аңсаған қазақ жастарын қырғынға ұшыратып, оқудан, жұмыстан қуып, түрмелерге отырғызды. Осы тізімді әлі де жалғастыра беруге болады. Мен Қазақстан азаматы ретінде Коммунистік партияның Қазақстанда тіркелуіне және қазақ парламентінің төріне отыруына ешқандай моральдік тұрғыдан құқығы жоқ деп есептеймін! Қазақстанда «Коммунистік партияны» біржолата жабуды талап етемін! Жастардан мені қолдауды сұраймын!». – деп мәлімдеді ол.
Профессор айтқан шағымдар қаншалықты орынды және дұрыс? Біз осыны түсінуге тырысамыз. Пікір алысу үшін біз сарапшыларға жүгініп, оларға келесі сұрақтарды жолдадық:
ҚКХП парламентте өз электоратының мүддесін білдіруге моральдық құқығы бар ма?
Аймұханбет Бейсембековтің пікірін қазақстандықтардың көпшілігі қолдайды ма?
ҚКХП парламентке қатысуы халыққа, мемлекетке не береді?
Қазақстандағы коммунистердің саяси күш ретіндегі болашағы қандай?
Сұлтанбек Сұлтанғалиев, саясаттанушы: «ҚКХП-ны легитимдік алаңнан шығаруға тырысу – саяси тапсырыс»
- ҚКХП 2004 жылы құрылған және ол Қазақстан Компартиясының құқықтық мұрагері болып табылмайды. Қазіргі заманғы коммунистерді 1930-шы жылдардағы қуғын-сүргіндерде немесе жаппай аштықта айыптау, Шыңғысхан әскерлерімен Көне Отырарды бұзуда Моңғол азаматтарын айыптау сияқты ақылға қонымсыз нәрсе. Соңғы парламенттік сайлауда ресми деректерге сәйкес 535 мыңнан астам қазақстандықтар ҚКХП-на дауыс берді. Сондықтан партияның мәжілісте өз сайлаушыларының мүдделерін білдіруге толық құқығы бар.
Мен Аймұханбет Бейсембековтың мақаласын мұқият оқып (сіз қайта біршама адекватты айыптауларды келтірдіңіз), ол тарихи зерттеулермен расталмаған шаблондар, мөртабандар мен ой-пікірлер жиынтығынан тұрады және типтік антикоммунистік истерияға сіңдірілген деп есептеймін. Ол адам кәсіби тарихшы емес, сонымен қатар, оның ішкі наным-сенімдеріне сәйкес келетіндердің барлығын сенімге қабылдай отырып, қалыптасқан винегретті оқырман аудиториясына қайта тарата отырғанына қарағанда, сыни ойлау дағдыларына ие емес... Профессор жас бала емес, ер адам, ол өзінің «наразылығымен» бұрын, мысалы XX ғасырдың 70-80 жылдары қайда болды? – деп сұрағым келеді:
Антикоммунистік истерияға қатысты айтар болсақ, ол жасанды түрде көтеріліп отыр, біз бұл риториканы тек әлеуметтік желілерде және кейбір ұлтшылдыққа бағытталған БАҚ-тарда ғана көреміз. Өздерінің күнделікті мәселелерімен айналысатын қарапайым адамдардың қазақ ұлтшылдардың қозғаған тарихи және идеологиялық дауларға назар аудартын мұршалары жоқ (ал сол адамдардың мәселелері туралы қазақ ұлтшылдары тіпті тіл қатпайды). Жас ұрпақ мифологияландырылған оқулықтар бойынша отандық тарихты зерделей отырып, әрине, антикоммунизм бөлігінде белгілі бір дәрежеде зомбаланады, бірақ бұл уақытша құбылыс екендігіне сенімдімін. Ұлттық интеллигенция деп аталатын және өз халқының өткеніне деген жек көрушілікті тәрбиелеуге бағытталған идеологемалар – бұл саяси бір күндік нәрселер, немесе бір көрнекті ұлтшыл айтқандай, идеология симулякрлары... Олар ойлайтын адамның сана-сезімін тек қысқа уақытқа ғана шатастыра алады және одан артық ешнәрсе жасауға икемі жоқ. Капиталистік шындықтың барлық қатал көріністерінде әлеуметтік лифтілерден айырылған, құқығы жоқ, жуас қызмет көрсетуші болып қалған жастарды өз балаларының қазіргі және болашағы туралы ойлануға және сол арқылы әлеуметтік әділеттілік идеяларына жүгінуге өмірдің өзі мәжбүрлейтін болады.
Бірақ енді тікелей ҚКХП-а және оның парламенттік партия мәртебесінде өмір сүру құқығына оралайық.
«Халық коммунистері» фракциясы жеті депутаттан тұрады. Өзінің санының аздығына қарамастан, ол, бәлкім, мәжілістегі ең белсенді болып табылады. Әрине, палатада басым көпшілігіне «Нұр Отан» ие болған жағдайда коммунисттерге қандай да бір мәселеге өз көзқарасын қорғап қалуға, қабылданатын заңға қарапайым халықтың мүддесін талап ететін ұсыныстарды енгізуге қол жеткізу өте қиын. Дегенмен, мұндай түзетулер еңгізілетін жағдайлар жиі кездесіп тұрады және олар басқа саяси партиялардың депутаттары жағынан да түсінушілікпен қабылданады.
ҚКХП фракциясы қызметінің басым бағыттарының бірі әлеуметтік мәселелер көтерілетін азаматтар мен заңды тұлғалардың өтініштерімен жүргізілетін жұмыс болып қала береді: материалдық қамтамасыз етудің төмен деңгейі, қажетті тұрғын үй жағдайларының болмауы, коммуналдық қызметтердің қанағаттанғысыз жұмыс істеуі, ТКШ тарифтері, медициналық көмек, білім беру мәселелері. 2016 жылдан бастап 2018 жылға дейінгі кезеңде депутаттар азаматтармен бір жарым мыңға жуық жеке кездесулер өткізіп, мөлшермен сонша өтініштердің санын қарастырды. Тек өткен жылы ғана олар 63 депутаттық сауал дайындады, жеке және заңды тұлғалардан келіп түскен 654 өтініш қаралды, 680 азамат қабылданды. Әрбір осындай фактілер барлық жағдайларды анықтаумен байланысқан тынымсыз жұмысты білдіреді. Бұған қоса күн сайын әрбір депутаттың жұмыс топтары мен комиссиялардағы жүргізетін негізгі қызметі де бар.
Мысалы, Владислав Косарев фракция қолдауымен Жер кодексіне түзетулерге қарсы ашық түрде сөз сөйледі және 2016 жылдың 13 сәуірінде фракцияның атынан үкіметке депутаттық сауал жолдады. Онда жаңа енгізілімдердің ойланбаушылығына аса алаңдаушылық білдірілген, жерді сатуға жол бермеу туралы үндеулер болды. Бұл сұрау салу кең қоғамдық реакция тудырған тетігінің рөлін атқарды, нәтижесінде үкімет Жер кодексіне түзетулерді қайта қарауға мәжбүр болды, ал мемлекет басшысы қалыптасқан жағдайдың барлық жағдайларын қарағаннан кейін оларға мораторий жариялады.
Егер коммунистер әлеуметтік әділеттілік принциптерін алға қойған болмаса, олар коммунистер болмас еді. Осы арқылы олар атқарушы билік органдарына азаматтарды әлеуметтік қорғау ісіндегі мемлекеттің рөлін арттыру қажеттілігі туралы үнемі еске салып отырады. Осындай партиялық саясат жемісінің бірі ең төменгі жалақы мөлшерін арттыру және халықтың жекелеген санаттарының табысын 2019 жылдан бастап арттыру болды.
«Халық коммунистері» фракциясы депутаттарының бастамаларының тіпті өте қысқаша келтірілген тізімі де еліміздің және оның азаматтарының игілігі үшін парламент төменгі палатасында ҚКХП өкілдері жүргізіп отырған үлкен және әртүрлі жоспарлы жұмыс туралы куәландырады.
Енді алдағы перспективаларға қатысты айтатын болсақ. Бүгін халық коммунистерінде билікке келуге мүмкіндік жоқ. Дегенмен, ҚКХП парламенттік оппозициясы ретінде қоғам ғана емес (ол коммунист-депутаттар арқылы билікке өз талаптарын жеткізуге қандай да бір мүмкіндік алады), сондай-ақ орын алған кемшіліктерді жою үшін сындарлы сын талап ететін қазіргі саяси жүйемен де объективті түрде талап етіліп отыр. ҚКХП-ның беделін түсіру арқылы заңды саяси өрістің шегінен тыс шығаруға талпыныстары және міне, оның қызметіне тыйым салуға үндеулері – бұл билік элитасындағы белгілі бір ықпал ету тобынан келіп түскен әлеуметтік-саяси тапсырыс. Бірақ мұндай әрекеттер қоғамға да, элитаға да ешқандай жақсылық әкелмейді. Өйткені, ҚКХП-ның жойылуы халық коммунистері берік нығайтылған электоралды тауашада тағы бір «сол жақты» радикализм ошағының пайда болуына алып келеді.
Мирас Нұрмұханбетов, «Жаңа Қазақстан» форумының негізін қалаушылардың бірі: «Коммунизм идеология ретінде және коммунистер партия ретінде өткенге кетуі тиіс»
- Егер «моральдық құқық» туралы айтатын болсақ, онда парламентте халықтың өкілі болуға құқығы бар адамдар аз деп ойлаймын. Дегенмен, егер ҚКХП электораты өзі сияқты болса, олар бір-біріне сәйкес келеді. Бұл партия мәжіліске сайлаушылардың қажетті дауысын жинап кіргеніне сенімді емеспін. Бірақ бізде сайлау қалай өткізілетіні – ол басқа мәселе.
Аймұханбет Бейсембековке келер болсақ, ол бос жерде туылмаған және қоғамның бір бөлігінің пікірін нақты бейнелейтін өз ойларын білдіруге құқылы. Оның наразылығы құқықтық тұрғыдан алғанда, орынсыз болуы мүмкін, себебі ҚКХП Қазақ КСР Компартиясының құқықтық мұрагері болып табылмайды. Өкінішке орай, материалды толық оқымадым, сондықтан Бейсембеков бұл туралы не айтқанын білмеймін. Бұл жерде оның не нәрсеге сүйенгені маңызды, фраза контекстен жұлынып алынбағанына көз жеткізу керек. Сондықтан маған профессордың пікірлерінің «орындылығы мен әдептілігі» туралы айту қиын. Бірақ сұрақ қойылғандықтан, қысқаша жауап беремін.
Бұл тақырып (басқа көптеген тақықырыптар сияқты) Қазақстанда декоммунизация процесі басталмаса, қоғамда орын алмас еді. Бұл жерде көптеген факторлар, субъективті және объективті бағалаулар бар, бірақ мен бір нәрсеге сенімдімін: біз тәуелсіздік жылдарында осы үдеріске жол бермей, көп нәрседен ұтылдық. Біздің қоғамда көпшілігі мұндай пікірді қолдайды деп ойлаймын. Бірақ бұл тағы да басқа, үлкен көлемді мәселе.
Әдетте қолданылатын «қалта оппозициясы», «ҚКП-дағы ыдырау», «Мәскеудің қолы» деген сөздерді қайталамаймын, тек айтарым мынау: Қазақстан халқының абсолюттік көпшілігіне ҚКХП парламентте қатысуы ештеңе берген жоқ. Сонымен қатар, бұл, кешіріңіз, тіпті партия электоратының өзіне де ештеңе бермеді. Сондықтан біреулердің «халық коммунистерінің» оң бастамаларын еске түсірулері екіталай. Ал скрин коллекционерлері ҚКХП және оның «партиялық басшылары» жағымсыз түрде өнер көрсеткен кездері жөнінде көптеген мысалдар келтіре алады. Онда жиі біздің тәуелсіздігіміз жөнінде күмән және тұрақты түрде «солтүстік көршімізге» жалтақтаулары бар. Бірақ Владислав Косарев 2016 жылдың наурыз айында немесе сәуір айының басында жаңа Жер кодексі туралы мәселені көтергені туралы есте қаларлық сәтті атаймын. Ол сын білдірген еді, бірақ бұл парламенттің трибунасынан алшақ жерінде айтылған біртүрлі сын болды. Бір жолғы акция түрінде қоғамға сөз лақтыру сияқты. Бұл туралы газет беттерінде, оның ішінде сіздің газетіңізде де жазған болатынмын.
Біздің елімізде ҚКХП болашағы жоқ деп шын жүректен үміттенемін. Қазақстанда коммунистер мен «халықшылдар» үшін әлеуметтік тұрғыдан қолайлы топырақ құрылғаны түсінікті. Бірақ біз мұның қалай аяқталатынын барлығымыз білеміз. Және олар большевиктердің қылмыстары үшін жауап береді ме әлде оларды үнсіз елемей қояды ма, – ерекше айырмашылық жоқ, мен кез келген жағдайда коммунизм идеология ретінде және коммунистер партия ретінде өткенге кеткенін қалайтын едім.
Андрей Чеботарев, «Альтернатива» өзекті зерттеулер орталығының директоры: «Халықтық коммунистердің» толығымен болашағы Ақорда жоспарларына байланысты»
- ҚКХП мемлекеттік билік органдарында қоғамның түрлі топтары мен топтарының мүдделерін білдіру тұрғысынан осы өкілдікті қамтамасыз етуге құқылы. Жалпы алғанда, оны көбінесе жалдамалы қызметкерлер мен зейнеткерлердің белгілі бір бөлігін қолдайды. Қазақстанда әрекет ететін сайлау жүйесі мен парламентаризм жүйесі осы өкілдікті іс жүзінде құқықсыздандырады. Халықтың белгілі бір санаттары парламентте мүлдем жоқ (жастар, ауылдықтар, оралмандар және т.б.). Ал ұсынылған адамдар өз мүдделерін толыққанды білдіру мен қорғауға сенімді бола алмайды. Бірақ бұл жағдай мәжіліске қатысып отырған барлық партияларға, соның ішінде «Нұр Отанға» да қатысты. Президент пен оның әкімшілігі қатаң бақылап, парламентте, мәслихаттарда кімге және қанша орын бөлуді және депутаттар немен айналысуды шешетін болғандықтан, жағдай өзгермейді.
Бейсембеков мырзаның үндеуіне келсек, мұнда бәрі бір мағыналы емес. Бір жағынан, коммунистік идеология мен символика шын мәнінде кеңес уақытының теріс процестерімен және олардың салдарларымен байланысты қабылданады. Сондықтан марксизм-ленинизм құндылықтары мен идеяларын ұстанушы ретінде өзін ұстанушы «халық коммунистері» ҚКХП бағдарламасында көрсетілгендей, «социалистік құрылыс теориясы мен практикасы» салдары болған барлық нәрсеге өз көзқарасын анық көрсету керек. Екінші жағынан, егер кеңес өкіметінің әрекеті мен әрекетсіздігі үшін саяси жауапкершілік туралы айтатын болсақ, онда ол тек ҚКХП активінің ғана емес, егеменді Қазақстанның саяси элитасының ядросын құрайтын партия-комсомол номенклатурасының барлық бұрынғы өкілдеріне объективті түрде әсер етеді. Сонымен қатар, бұл партия қарулы көтеріліс арқылы төңкеріске, жеке меншікті жоюға, билік пен идеология мен т.б. монополиясына шақырмайды. Яғни ортодоксалды большевизм рухында әрекет етпейді. ҚКХП-а тыйым салуға қандай да бір құқықтық негіздер байқалмайды.
Саяси тұрғыдан «халық коммунистерін» саяси ғылымда «партиялар-сателлиттер» деп аталатын партиялардың қазіргі билік пен билік партиясымен (біздің жағдайда «билік партиясымен») қарым-қатынасуына байланысты санатына жатқызуға болады. ҚКХП капитализмнің жауы бола отырып, осы құрылымды билеуші ел элитасына ешбір қарсылық таныпайты. Сонымен қатар, ол «Нұр Отанмен» және басқа да партиялармен бірге «Қазақстан-2050» Демократиялық күштердің жалпыұлттық коалициясына кіреді. Сонымен қатар, «халық коммунистері» парламентте және басқа да алаңдарда әлеуметтік сипаттағы өзекті мәселелерді көтергені үшін лайықты жауап беруіміз керек. Ал ҚКХП қоғамдық қабылдау бөлмелеріне тыңдалмайтын және өз мәселелерін ресми деңгейде шешуге қол жеткізе алмайтын адамдар жүгінеді.
Жалпы, ҚКХП-ға қатысты «жақтаушы» және «қарсы» факторлар бар. Өзінің құрылғаннан бастап (2004 жылы оппозициялық және кейіннен сот тәртібімен таратылған Қазақстан Компартиясының ыдырауы нәтижесінде) ол билік құрған партиялық жүйенің бір бөлігіне айналды. Көрші Ресейде, айтпақшы, БПРФ ұқсас жағдайда болып отыр. Сондықтан алдағы уақытта «халық коммунистерінің» болашағы Ақорда мүдделері мен жоспарларына толықтай байланысты болады. Алайда, осы және басқа да қазақстандық партиялардың саяси тағдырын сайлаушылар ғана шешуі тиіс екені сөзсіз.
Сурет: cdni.rt.com
