3649 30-08-2018, 06:00

Чего следует ждать от нового парламентского сезона в Казахстане?

Қазақстанда жаңа парламенттік кезеңнен не күтуіміз қажет?

1 сентября стартует новый парламентский сезон. Что он принесет казахстанцам, как изменит жизнь страны в целом и изменит ли вообще? Стоит ли рассчитывать на то, что депутаты активизируют свою работу в избирательных округах, поддерживая и продвигая инициативы «снизу», а не только продолжат отрабатывать задачи, спущенные «сверху»? Может, пришло время мажилисменам и сенаторам держать ответ перед народом за то, что они делают? Какие законопроекты должны оказаться в наступающем политическом сезоне в парламентском портфеле и почему? Об этом и многом другом мы беседуем с представителями гражданского сектора.

Мирас Нурмуханбетов, участник форума «Жаңа Қазақстан»: «Депутатам лучше самораспуститься и дать дорогу другим»

– Ну, в этом смысле желания и ожидания диаметрально противоположны. Практически на все ваши вопросы, начинающиеся с «должны ли?», могу ответить односложно: «да», дополнив это оговоркой, что с нынешними и им подобными «народными избранниками» это априори невозможно. Они, депутаты, вообще много чего нам должны, а, точнее, обязаны. С другой стороны, желания мои и моих коллег по «Жаңа Қазақстан» вряд ли осуществимы в полной мере, если кардинально не изменить систему. Поэтому напрашивается банальное и уже много раз озвученное –провести честные и прозрачные парламентские выборы со всеми вытекающими из этого последствиями. Но пока это выглядит утопией.

Что касается законопроектов, то на эту тему тоже можно помечтать. Например, хотелось бы принятия новых законов о выборах, о политических партиях, о профсоюзах, о президенте и т.д. По некоторым направлениям пока можно было бы вернуться к прежним вариантам, которые действовали до внесения в «нулевых» годах поправок, снявших с них демократический налет. Надеюсь, вы понимаете, о чем идет речь. Кроме того, хотелось бы пересмотра договора о Евразийском союзе, признания голодомора начала 1930-х геноцидом, принятия политического решения по поводу декабрьских событий 1986-го. А вообще, нынешним депутатам я бы предложил инициировать внесение поправок в выборное законодательство, объявить недоверие правительству, после чего самораспуститься и дать дорогу другим.

Если же быть реалистом, то напрашиваются принятие честного закона об инвалидах, пересмотр бюджета в сторону увеличения социальных выплат, меры по улучшению ситуации в образовании и медицине, отказ от предыдущих антинародных инициатив правительства, поддержанных парламентом. Также следовало бы взять под прямой контроль ситуацию с уводом денег за рубеж и реально озаботиться тем, чтобы вернуть уже переведенные туда суммы, инициировать пересмотр договоров, касающихся недропользования и аренды земель под размещение иностранных военных полигонов.

Тут много еще чего можно насоветовать. А лучше всего депутатам самим «выйти в народ». Не так, как они привыкли это делать – поездить по регионам, чтобы продегустировать бешбармак и поучаствовать в открытии детсадов или школ. Можно начать хотя бы с изучения содержания соцсетей, в которых они бы узнали много нового и о себе, и о том, как и чем живут их избиратели...

Мурат Телибеков, мусульманский общественный деятель: «Надеюсь, что депутаты, наконец, проснутся, начнут больше двигаться»

– Наши ожидания затянулись. Разочарование сменилось равнодушием. Общество живет само по себе, парламент – сам по себе. Связь между ними если и не оборвалась окончательно, то стала весьма эфемерной. Чего я ожидаю от нового парламентского сезона? Скажу по секрету: надеюсь, что депутаты, наконец, проснутся, начнут больше двигаться.

Какие законопроекты хочу увидеть? Трудно назвать хотя бы одну сферу нашей жизни, которая не нуждается в кардинальных реформах. Менять нужно многое, практически все: сельское хозяйство, образование, науку, суды, прокуратуру, полицию...

Но самое главное – нужно менять принцип формирования парламента. Сейчас там много случайных людей, которые не зависят от избирателей и равнодушны к их проблемам. Каждый человек должен иметь возможность стать депутатом вне зависимости от партийной принадлежности. Это азбучная истина. Без этого не будет изменений к лучшему.

Необходимо отказаться от порочного института пожизненного депутатства. Сколько там сидит вельмож, вся активность которых заключается в демонстрации личного гардероба и реализации меркантильных интересов! Зачем они в парламенте?! Из года в год, из одного созыва в другой....

Мы должны сделать работу парламента прозрачной. Любой человек, включая журналистов, вправе воочию наблюдать за его работой. Нужно раскрыть все двери нараспашку. Люди должны иметь возможность не только поделиться чаяниями и выразить благодарность депутату, но и при необходимости упрекнуть, высказать претензии.

Если говорить о новых законах, то, в первую очередь, следует реформировать суд, МВД и про-

куратуру. Люди должны быть уверены в том, что добиться справедливости можно, не прибегая к террору и экстремизму. С учетом существующих угроз эта задача является архиважной. Суды над полицейскими, прокурорами, судьями должны стать обыденным явлением. Только так мы сможем надежно защитить общество от насилия, а в сознании людей исчезнут недоверие и ненависть к правоохранительной системе. Действовать нужно решительно и жестко.

Недавно я провел мониторинг в судах и полиции Ауэзовского и Бостандыкского районов города Алматы. Состояние ужасающее! Полный произвол и уверенность в своей безнаказанности. По сути, я увидел коммерческие предприятия, целью которых является максимальное извлечение прибыли. Конечно, есть и настоящие профессионалы, но таких немного. Опрошенные мной люди назвали немало имен судей и следователей, к которым у них нет никакого доверия.

К чему я это говорю? К тому, что такая оценка должна исходить, прежде всего, от депутатов парламента и маслихатов. Именно они призваны публично выражать умонастроения граждан в отношении чиновников и сотрудников правоохранительных, судебных органов. Но, увы! «Слуги народа» предпочитают не покидать свои удобные кресла и наблюдают за происходящим издалека, а их рекомендации порой настолько пространны и неконкретны, что не сразу поймешь, о какой стране идет речь.

В экономической сфере предлагаю принять законы, которые бы стимулировали подъем сельского хозяйства. Именно на этом направлении Казахстан может совершить настоящий прорыв. Страна имеет все предпосылки для того, чтобы стать мировой аграрной державой.

Недавно я объехал окрестности Борового, Кокчетава и Астаны. Великолепные условия для животноводства! Прекрасные, плодородные земли, обилие воды, благоприятный климат. Призываю депутатов издать закон, освобождающий фермеров ото всех налогов в течение пяти лет и позволить использовать под пастбища все земли, находящиеся в частной собственности. Препятствование работе таких хозяйств должно приравниваться к тяжкому преступлению и посягательству на государственную безопасность.

В нашем парламенте немало порядочных и мыслящих людей, но, к сожалению, их потенциал остается невостребованным. К числу прогрессивных депутатов я бы отнес А. Конурова и М. Мегаррамова. Они рады бы приложить усилия, чтобы добиться позитивных изменений, но у них связаны руки. Над каждым висит «дамоклов меч» в лице руководителя партии, глав комитетов, в которых они состоят.

Приведу небольшой пример, ярко характеризующий наш парламент. Мне не раз приходилось обращаться к мажилисменам с просьбами сделать запрос на имя министра или акима. Конечно, я благодарен им за то, что мои просьбы не остались без внимания, но смущает один факт. Ни один из депутатов не высказал свою точку зрения по поводу того или иного обращения. Ни один! Никаких комментариев, собственного мнения, личной позиции. По сути, они выполняли функции диспетчеров, распределителей, ретрансляторов – и не более того. Возникает вопрос: «Зачем нам такие депутаты?» Ведь эти функции может выполнять обычный компьютер.

Посмотрите на дикие свадебные обряды и традиции в южных регионах страны. Пусть депутаты посетят одно из таких мероприятий и предъявят гражданский иск устроителям тоя, обвинив их в аморальности и культивировании извращенных ценностей, а местные власти – в бездействии и равнодушии, пригласят журналистов, проведут пресс-конференцию. Могут они это сделать? Или кишка тонка?

В таком случае предлагаю задачу полегче. Зайдите в общественную баню и подайте в суд на банщика за то, что он обхаживал вас не березовым, а дубовым веником. Сделайте хоть что-нибудь полезное, дерзновенное, способное вызвать восхищение людей! Пожалуйста! Если не ради народа, то хотя бы во имя Аллаха.

Павел Шумкин, профсоюзный лидер: «Ожидать от парламента улучшений невозможно»

– Наблюдая за нашими депутатами в течение четверти века, должен сказать следующее: со дня своего рождения казахстанский парламент – совершенно искусственное и потому абсолютно немощное образование.

По своему составу он (в силу «загадочности» самой процедуры нерегулярных выборов) являет собой набор случайных персон, которые, по сути, не представляют основные социальные страты страны. Достаточно посмотреть на «качественный состав» избранников, чтобы увидеть: «простого» народа там никогда не было.

Наш мажилис, как, впрочем, и маслихаты, заполнен «владельцами заводов и пароходов», которые разбавлены небольшим числом управляемых псевдообщественников. То есть, парламент формируется по принципу демократического централизма, подобно Верховному Совету, но, в отличие от последнего, не имеет представительства всех профессий и наций для решения единой для страны задач. Он, так сказать, «середина на половину», что всегда хуже, чем целое.

Наш парламент, как слезу узника в общей камере, нельзя назвать ни демократическим, ни реально представительным. Такое его условное, беспомощное и безответственное состояние вовсю использует исполнительная власть для своих нужд, которые обычно совершенно не соответствуют нуждам страны.

Что в этой ситуации делать и как – уже другой вопрос. Но сегодня основная проблема страны как раз в том и состоит, что эти самые «нужды страны», в силу вышеупомянутой роли и природы «рождения и взросления» нашего искусственного парламента, не знает никто, и потому ожидать от него любых улучшений невозможно.

Столь печальные выводы сделаны не на пустом месте, а на основании большого опыта взаимодействия с различными парламентариями и депутатами местного уровня по вопросам изменения законодательства для инвалидов-горняков, пенсионеров, сохранения культурного достояния города и республики, многих других. По крайней мере, я постоянно наталкивался на вопиющую некомпетентность или открытую неспособность парламентской «машины для голосования» решить тот или иной вопрос.

1 қыркүйекте жаңа парламенттік маусым басталды. Қазақстандықтарға ол не әкеледі, еліміздің өмірін тұтастай алғанда қалай өзгертеді? Депутаттар бұрынғыдай тек «жоғарыдан» жаудырған тапсырмаларды орындауды жалғастырама әлде «төменнен» келген бастамаларды қолдап, ілгерілету арқылы округ бойынша өз жұмыстарын белсендетуге  кірісеме? Мүмкін, мәжіліс депутаттары мен сенаторларға халықтың алдында өздерінің не істеп жатқандары туралы  жауап беретін уақыт келген болар? Алдағы саяси маусымда парламенттік портфелде қандай заңжобалар орын алуы керек және неліктен? Осы жөнінде және басқа да көптеген мәселелер туралы біз азаматтық сектор өкілдерімен әңгімелесіп отырмыз.

Мирас Нұрмұханбетов, «Жаңа Қазақстан» форумының қатысушысы: «Депутаттар өзін-өзі таратып, басқа адамдарға жол бергені дұрыс болады»

- Бұл мағынада тілектер мен үміттер диаметрально қарсы болып тұр. Сіздің «міндетті ме?», деген барлық сұрақтарыңызға мен «иә», деп бір сөзбен жауап бере аламын. Бірақ біздің қазіргі және оларға ұқсас «халықтың таңдаулыларына» қатысты ол априори мүлдем мүмкін емес Олар, депутаттар, жалпы алғанда бізге көп нәрсе жасаулары қажет, дәлірек айтқанда, міндетті. Екінші жағынан, егер жүйе түбегейлі өзгерілмейтін болса, онда менің және «Жаңа Қазақстандағы» әріптестерімнің ықыластары толық көлемде жүзеге асу мүмкіндігі шамалы. Демек, өте қарапайым және көп рет жарияланған талап қайтадан туындайды - адал және ашық парламенттік сайлау өткізу. Бірақ бұл қазір утопия сияқты көрінеді.

Заң жобаларына келсек, бұл тақырып бойынша да армандап көруге болады. Мысалы, сайлау туралы, саяси партиялар туралы, кәсіподақтар туралы, президент туралы жаңа заңдар қабылданғанын қалайтын едім. Кейбір бағыттардан «нөлдік» жылдардағы түзетулер енгізілгенге дейінгі, яғни, демократиялық нәрселерді алып тастаудың алдындағы нұсқаларға оралуға болады. Не туралы айтып отырғаным сізге түсінікті болар. Сонымен қатар, Еуразиялық одақ туралы келісімді қайта қарауды, 1930 жылдардағы ашаршылықты геноцид ретінде тануды және 1986 жылғы желтоқсан оқиғалары туралы саяси шешім қабылдауды қалайтын едім. Тұтастай алғанда, қазіргі парламент депутаттарына сайлау заңнамасына түзетулер еңгізу туралы бастамашылық жасап, үкіметке сенімсіздік мәлімдеп, содан кейін өзін-өзі таратып, басқаларға жол беруді ұсынар едім.

Егер шынайы болуды қаласақ, мүгедек туралы адал заң қабылдау, бюджетті әлеуметтік жәрдемақыны үлкейту жағына қарай қайта қарастыру, білім беру мен медицинаның жайғдайын жақсарту. Сонымен қатар, парламенттің қолдауымен өткізілген халыққа қарсы келетін үкіметтің бастамаларынан бас тарту. Сондай-ақ қшаның шетелге әкетіліп жатқан жағдайды тікелей бақылауға алып және онда аударылған сомаларды оралту жұмыстарын шын мәнінде қолға алу керек. Жер қойнауын пайдалануға қатысты келісімшарттарды және шетелдік әскери полигондарды орналастырған жер учаскесін жалдауды қайта қарауға бастамашылық ету.

Бұл жерде тағы да көп кеңес беруге болады. Ал ең жақсысы - депутаттардың тікелей «халыққа шығуы». Бірақ ол өздері үйреніп қалғандай бесбармақтың дәмін тату үшін өңірлерді аралап, балабақшалар мен мектептерді ашуға қатысу емес. Ең болмағанда әлеуметтік желілердің мазмұнын зерттеуден бастауға болады, онда олар өздері туралы көп нәрсені анықтап және сайлаушылардың қалай өмір сүретіні туралы білер еді...

Мұрат Телибеков, мұсылман қоғам қайраткері: «Депутаттар ақыр соңында оянып, көбірек қозғала бастайды деп сенемін»

- Біздің үміттенгеніміз ұзаққа созылып кетті. Көңіліміз біртіндеп енжарлыққа айналды. Қоғам өз бетінше күн көреді, парламент өзінше өмір сүреді. Олардың арасындағы байланыс толық жойылмаса да, өте шамалы болып қалды. Жаңа парламенттік маусымнан мен не күтемін? Құпия түрде айтайын: депутаттар ақырында оянып, көбірек қозғала бастайды деп үміттенемін.

Қандай заң жобаларын көргім келеді? Біздің өмірімізде радикалды реформаларды мұқтаж етпейтін бір де бір саланы атау қиын. Көп нәрсені, іс-жүзінде алсақ барлығын, өзгерту керек: ауыл шаруашылығын, білім беру саласын, ғылымды, соттарды, прокуратураны, полицияны...

Бірақ ең бастысы - парламентті қалыптастыру принципін өзгерту қажет. Қазір онда сайлаушыларға тәуелді емес және олардың проблемаларына бей-жай қарайтын көптеген кездейсоқ адамдар бар. Әрбір адам, партиядағы мүшелілігіне қарамастан, депутат болу мүмкіндігіне ие болуы керек. Онсыз жақсылыққа қарай өзгерістер болмайды.

Өмірлік депутаттық деген практикадан құтылу керек. Ол жердегі ақсүйек адамдардың бірқатары тек киімдерін көрсету үшін немесе пайдакөстік мүдделерді жүзеге асыруды көздеп келген! Парламентке олардың қажеті не? Жылдан жылға, бір шақырылымнан келесісіне дейін...

Біз Парламенттің жұмысын мөлдір етуіміз керек. Кез келген адам, соның ішінде журналистер, олардың жұмысын бақылауға құқылы. Барлық есіктерді ашу қажет. Адамдардың өз ұмтылыстарымен бөлісіп, депутатқа алғысын білдіріп қана қоймай, қажет болған жағдайда наразылық білдіретін мүмкіндік болуы керек.

Егер жаңа заңдар туралы айтатын болсақ, онда, ең алдымен, сот, Ішкі істер министрлігі және прокуратура реформасын жасау қажет. Адамдар террорға және экстремизмге жүгірмей-ақ әділеттілікке қол жеткізуге болатынына сенімді болу керек. Бар қатерлерді ескере отырып, бұл міндет мұрағат болып табылады. Полицейлерді, прокурорларды, судьяларды соттау қатарлы іс болуы керек. Осындай жолмен біз қоғамды зорлық-зомбылықтан сенімді қорғай аламыз, ал адамдардың ой-санасында құқық қорғау жүйесінің сенімсіздігі мен өшпенділігі жоғалады. Қажырлы және қатаң әрекет ету керек.

Жақында мен Алматы қаласының Әуезов және Бостандық аудандарының соттарында және полициясында мониторинг жүргіздім. Тітіркендіретін жағдай! Ойларына келгенді істеу және өздерінің жазасыздығына толық сенімділік. Шын мәнінде, мен ол жерде максималды түрде пайдасын арттыруды көздеген коммерциялық кәсіпорындарды көрдім. Әрине, нақты мамандар да бар, бірақ олар көп емес. Менімен сұхбаттасқан адамдар олар үшін сенімсіз болып есептелетін судьялар мен тергеушілердің есімдерін атады.

Мен осыны не үшін айтып отырмын? Осындай баға беру ең алдымен парламент депутаттары мен мәслихаттардан келуі керек. Олар азаматтардың лауазымды тұлғалар мен құқық қорғау органдарының қызметкерлері және сот органдары жөніндегі көзқарасын ашық түрде жариялауға тиісті. Бірақ «халық қызметшілері» оның бәрін тек өздерінің жайлы орындарынан, алыстан көріп отыруды қалайды. Олардың ұсыныстары кейде көлемді болғаны соншалықты, қандай ел туралы айтып отырғандарын түсіну қиын.

Экономикалық салада ауыл шаруашылығының өсуін ынталандыратын заңдарды қабылдауды ұсынамын. Бұл бағытта Қазақстан нақты прогреске қол жеткізе алады. Ғаламдық аграрлық елге айналудың барлық алғышарттары бізде бар.

Жақында Бурабай, Көкшетау және Астана аймақтарын аралап шықтым. Мал шаруашылығы үшін керемет жағдай бар! Әдемі, құнарлы жер, мол су, қолайлы климат. Депутаттарды фермерлерді бес жыл бойы салықтан босататын және барлық жеке меншіктегі жерлерді жайылымға пайдалануға мүмкіндік беретін заң шығаруға шақырамын. Мұндай шаруа қожалықтарының жұмысына тосқауыл қою - елеулі қылмысқа және мемлекеттік қауіпсіздікке қол сұғуға теңестірілуі керек.

Біздің парламентте көптеген лайықты және терең ойлайтын адамдар бар, бірақ, өкінішке орай, олардың әлеуеті талап етілмейді. Прогрессивті депутаттардың қатарына А.Конуров пен М.Мегаррамовты қосар едім. Олар оң өзгерістерге қол жеткізуге қуанышты болар еді, бірақ олардың қолдары байланған. Әрбірінің төбесінде «бас шабатын қылыш» тәрізді олар бекітілген партияның жетекшілері немесе комитеттің басшылары тұр.

Мен біздің парламентті айқындайтын шағын үлгі беремін. Бірнеше рет мәжіліс депутаттарына министр немесе әкімге сұраныс беру туралы өтініш білдірген едім. Әрине, менің өтініштерім еленбей қалмағанына ризамын, бірақ таң қалғаным, депутаттардың ешқайсысы осы немесе басқа шағымдар туралы өз пікірлерін білдірмеді. Біреуі де! Ойындағысын айту, жеке пікір, жеке позиция жок. Шын мәнінде, олар диспетчерлер, үлестірушілер, қайталағыштар сияқты әрекет етті. Мынадай сұрақ туындайды: «Бізге мұндай депутаттардың қажеті не?» Бұл функцияны әдеттегі компьютер орындауы мүмкін.

Елдің оңтүстік аймақтарында үйленудің жабайы рәсімдері мен салт-дәстүрлерін қараңызшы. Депутаттар осы тойлардың біріне барып, бұрмаланған құндылықтар ұшін той ұйымдастырушыларға қарсы азаматтық іс-қимыл бастауға әрекет жасап, ал жергілікті билік органдарын әрекетсіздігі және енжарлығы үшін айыптап, журналистерді шақырып баспасөз мәслихатын өткізсін. Олар мұны істей алама? Немесе шамалары жетпейме?

Бұл жағдайда жеңілдеу тапсырманы ұсынамын. Қоғамдық моншаға барып, монша қызметкерінің үстінен сотқа арыз беріңіздер. Ең болмағанда пайдалы, батыл, адамдар таңданатын нәрсе жасаңыздар! Өтінемін! Егер адамдар үшін болмаса, Аллаһ үшін.

Павел Шумкин, кәсіподақ көшбасшысы: «Парламенттен жақсарту күту мүмкін емес»

- Біздің депутаттарға 25 жыл бойы қарап отырып, айтарым мынау: ҚР парламенті дүниеге келгеннен бері мүлдем жасанды, сондықтан мүлдем әлсіз.

Оның құрамы сайлау рәсімінің «құпиялығы» және тұрақсыздығы арқасында шын мәнінде, еліміздің басты әлеуметтік топтары болып табылмайтын кездейсоқ адамдар жинағы. Таңдалған өкілдердің «сапалы құрамына» қарап шығу жеткілікті: мұнда ешқашан «қарапайым» адамдар болған емес.

Шын мәнінде, біздің мәжіліс те, мәслихаттар да, «зауыттар мен кемелер иелеріне» толы. Олардың арасында басқарылып отырған жалған қоғам қайраткерлерінің шағын саны бар. Яғни, парламент, Жоғарғы Кеңес сияқты, демократиялық централизм қағидаты бойынша құрылған, бірақ онда бүкіл елдің мәселелерін шешуге жарайтын барлық мамандықтар мен ұлттардың өкілеттіктері жоқ.

Біздің парламентті не демократиялық, не шын мәнінде өкілдік деп атауға келмейді. Оның әлсіз, дәрменсіз және жауапкершіліксіз жайғдайын біздің атқарушы билік өз мұқтажы үшін толығымен пайдаланады. Бірақ ол іс-әрекеттер әдетте елдің қажеттіліктеріне сәйкес келмейді.

Бұл жағдайда не және қалай істеуге болатыны – ол басқа мәселе. Бүгін еліміздің басты проблемасы: біздің жасанды парламенттің жоғарыда аталған рөлі мен «туылып, ширақталу» табиғатына байланысты «елдің қажеттіліктері» туралы ешкім білмейді. Сондықтан одан ешбір жақсарту күту мүмкін емес.

Мұндай қайғылы тұжырымдамалар бос жерде жасалған емес, ол мүгедек-кеншілер, зейнеткерлер үшін заңнаманы өзгерту, қаланың және республиканың мәдени мұрасын сақтау жөнінде әр түрлі парламентарийлер және жергілікті депутаттармен өзара іс-қимыл арқылы жасалған үлкен тәжірибеге негізделген. Мен парламенттік «дауыс беру машинасының» қандай да болмасын мәселерді шешуге қабілетсіздігін байқадым.

Комментарии