9702 16-08-2018, 13:26

«Фейсбук» как поле боя. Стоит ли вмешиваться в сетевые межнациональные разборки?

Майдан тәрізді facebook. Желідегі этносаралық қақтығыстарға араласу қажет пе?

В казахстанском сегменте «Фейсбука» набирает обороты опасный тренд – выяснение межнациональных отношений. Пользователи соцсети, участвующие в виртуальных разборках на межэтнической почве, уже не стесняются в выражениях и при этом руководствуются двойными стандартами: гневно воспринимают негативные высказывания в адрес своего этноса и мирятся с тем, когда унижают другие, а нередко и сами в этом участвуют. 

Очевидно, что до добра эта тенденция не доведет - рано или поздно она выйдет за пределы Интернета, и тогда бороться с ней будет гораздо сложнее. Действовать нужно здесь и сейчас. Вопрос: как? Посредством показательных судебных процессов? Но мы знаем массу примеров, когда подобные кампании оборачивались банальными расправами и преследованием неугодных. К тому же высок риск спровоцировать еще больший раздрай среди «фейсбукчан». Как показали последние события, для них в принципе уже неважно, что человек раскаялся и даже наказан (уволен, попал под следствие, не говоря уже о репутационных потерях) – «травля» будет продолжаться до тех пор, пока не появится новый персонаж или новый повод.

Также высказывается предложение выработать специальные правила поведения в Интернете. Но вряд ли они способны приструнить пользователей соцсетей, особенно сейчас, когда выяснение межнациональных отношений уже вышло за традиционные рамки такта и деликатности. А, может, государственным и общественным институтам,  призванным как раз таки крепить дружбу и согласие в стране, пора вспомнить о своей миссии? Однако и на это надежд мало. Например, мы вот уже 26 лет наблюдаем за тем, как Ассамблея народа Казахстана проявляет абсолютную пассивность и беззубость, почти никак не участвуя в разрешении межэтнических конфликтов, время от времени возникающих на территории республики.

Что же делать? А может, вообще не стоит обращать внимания? С этими непростыми вопросами мы обратились к нашим экспертам.

Серик БЕЙСЕМБАЕВ,  эксперт ИМЭП при Фонде первого президента:

«Бороться нужно с языком вражды, а не с его проявлениями»

- Ситуацию с Константином Горожанкиным я бы не стал прямо проецировать на сферу межэтнических отношений. Да, общество у нас сильно поляризовано по этническому признаку, но уровень конфликтности в целом не такой высокий, как это может показаться после подобных скандалов в соцсетях.

Здесь, скорее, мы имеем дело с феноменом сетевого мышления – это когда пользователи того же «Фейсбука» сильно подвержены групповым стереотипам и легче идут на конфронтацию. Думаю, при реальном общении они бы быстро разъяснили свои позиции, и конфликт был бы исчерпан. А в виртуальном пространстве у них нет такой возможности, поскольку там комментарии людей воспринимаются вне контекста, происходят их домысливание и разноуровневая интерпретация.

Поэтому соцсети сегодня напоминают глобальную арену боя. Конфликты возникают везде и по самым разным поводам. Защита этнической идентичности - лишь одна из них. Причем степень конфликтности особенно высока в тех странах, где Интернет и соцсети только начинают получать массовое распространение, а уровень информационной культуры граждан остается низким.  

В Казахстане, конечно, существует своя специфика. Здесь проникновение «Фейсбука» относительно слабое, но это сообщество растет – и, прежде всего, за счет казахскоязычного сегмента с его болезненным отношением к вопросам, связанным с национальностью, языком и религией.

В прошлом году я участвовал в проекте по изучению «языка вражды» (hatespeech) в казахстанском сегменте «Фейсбука». Выяснилось, что такой язык провоцируется, прежде всего, этническими и религиозными стереотипами. Причем произошла определенная «нормализация» токсичных суждений в адрес некоторых этноязыковых групп. Таких текстов достаточно много, и они редко становятся предметом широкой дискуссии. Конечно, за исключением случаев, когда мнение высказывается публичными и статусными персонами, как это было в истории с господином Горожанкиным.

Что касается прямого вмешательства государства в регулирование подобных конфликтов, то я отношусь к этому скептически. Естественно, необходимо реагировать, когда звучат явные призывы к насилию или преступному действию. Но если человек попал под шквал общественной критики за неосторожно высказанное мнение, то он уже наказан. Дополнительная мера в виде уголовного преследования скорее нагнетает страх на общество, чем способствует снижению уровня конфликтности.

Мне кажется, необходимо дать сетевому сообществу возможность самому выработать правила публичной коммуникации. Для этого нужно время, а потому не стоит торопиться с ужесточением законов. Опыт других стран показывает, что контрольно-запретительные меры неуместны и могут привести к избирательной дискриминации.

Лучше сфокусироваться на повышении медиаграмотности людей, работать с продвинутой частью пользователей и бороться в целом с языком вражды, а не с отдельными его проявлениями. Существуют международные организации, которые продвигают проекты по снижению уровня ненависти в соцсетях и воспитанию информационной культуры. Можно опереться на их опыт и помочь каждому стать более ответственным в соцсетях.

Максим КРАМАРЕНКО, руководитель информационно-аналитического центра «Институт евразийской политики»:

«Получается, что у нас в стране есть два народа…»

- Социальные сети отчасти отражают настроения, существующие в обществе. Поэтому фиксируемый в СМИ тренд на рост межэтнической напряженности, конечно же, является объективным отражением тех мнений, которые имеют хождение в Казахстане. Медиатизация общественных отношений привела нас к такой аксиоме - что у человека на уме, то у блогера на «стене».

При этом стоит учитывать погрешность на астротурфинг – искусственно создаваемое общественное мнение, но она небольшая. Поскольку астротурфинг обычно используется заинтересованной стороной для усиления уже существующих проблем, в особенности таких, как этнические противоречия в многонациональном государстве.

Но мы серьезно заблуждаемся, полагая, что если нам удастся пресечь деятельность того или иного блогера, «озабоченного» национальным вопросом, то сможем погасить рост межэтнических противоречий. Ведь все, что мы сейчас наблюдаем в «Фейсбуке», да и в других социальных сетях, является следствием ошибок, допущенных при национальном строительстве, начиная с момента обретения Казахстаном независимости.

Еще одним показателем того, что в нашем государстве не все спокойно в межэтнической сфере, являются данные о миграции из республики нетитульного населения. Цифра колеблется в диапазоне от 20 до 40 тысяч ежегодно.

- О каких конкретно «ошибках» вы говорите?

- Распад СССР дал Казахстану, как и другим бывшим союзным республикам (в большинстве своем  полиэтничным и поликонфессиональным), две альтернативы. Первая – строительство конкурентоспособного, развитого государства по типу Швейцарии, Финляндии или Бельгии, которые являются образцами многоэтничных обществ. Вторая – построение этнократии, предполагающей различные формы ассимиляции нетитульного населения. Если в первом случае высшей ценностью объявляются права человека и частная собственность, то во втором – интересы только одной, титульной, нации. У нас же попытались объединить оба варианта, хотя это невозможно.

Скажем, в новой редакции закона об АНК присутствуют такие термины, как «этносы Казахстана», «народ Казахстана» и «казахский народ». То есть получается, что у нас в стране есть два народа: один - «народ Казахстана», а другой - «казахский народ». В таком случае что представляет собой общенациональное единство? Концепция развития АНК до 2025 года пытается дать ответ на этот вопрос. В частности, она декларирует существование единого неделимого народа Казахстана, состоящего из всех этносов, которые проживают на территории республики и представители которых имеют гражданство РК, но при этом выделяется особое место для казахского народа – вокруг него и должны консолидироваться другие этносы.

Любопытно, что в нашей полиэтничной стране на законодательном уровне избегают такого термина, как «национальное меньшинство», видимо, пытаясь уйти от ясных, четких и недвусмысленных норм международного права. Хотя последнее гарантирует защиту этнических групп на международном уровне, а также обязывает отдельные государства создавать для них определенные социально-политические преференции.

В свое время ОБСЕ разработала замечательные Лундские рекомендации, касающиеся  эффективного участия национальных меньшинств в общественно-политической жизни. Согласно им, государства должны предоставлять этим самым меньшинствам доступ к реальным рычагам политического влияния в стране на уровне центрального правительства. Это может быть выражено путем создания для этого специальных механизмов, например, резервированием за национальными меньшинствами определенного числа мест в одной или в обеих палатах парламента, либо в парламентских комитетах; либо наличием официальных или неофициальных договоренностей о закреплении за представителями национальных меньшинств постов в кабинете министров, мест в верховном или конституционном суде, либо в судах нижестоящих инстанций, а также в назначаемых совещательных органах или других органах высокого уровня.

Вместо этих проверенных во многих странах механизмов мы создали Ассамблею народа Казахстана, где ничего этого нет. Даже присутствие в парламенте девяти депутатов от этого органа, по сути, не является представительством интересов отдельных этнических групп и де-факто означает управляемый властью процесс. На деле АНК является не столько инструментом формирования должного уровня межэтнического согласия, сколько своеобразной ширмой, создающей иллюзию благополучия и тем самым прикрывающей негативные процессы, происходящие в нашем обществе. Это примерно то же самое, что лечить одним только лейкопластырем начавшийся у больного абсцесс.

Ассамблея могла бы стать механизмом трансляции интересов этносов Казахстана, если бы при разработке закона о ее функционировании ориентировались на положительный опыт существования многонациональных государств, нашедший свое отражение в Лундских рекомендациях ОБСЕ.

- А вам не кажется, что «воду мутят» отдельные «доброжелатели»? Кто эти люди, и чего они добиваются?

- Одной из причин  всплеска национальной озабоченности в сети является проводимая в Казахстане политика пересмотра исторического прошлого. При этом следует учитывать, что она реализуется не только властью, но и, так сказать, «третьей силой» через различные НПО и якобы независимых журналистов, блогеров и иных лидеров общественного мнения. В результате происходит не научно-обоснованный диалог, а навешивание различных ярлыков.

Например, продвигая идею о том, что Россия как государство-колонизатор только грабила Казахстан, ее сторонники неизбежно подводят дело к тому, что вольно или невольно происходит экстраполяция этого негативного образа на всех русских, живущих в РК. Хотя, во-первых, российский колониализм сильно отличался от агрессивного англосаксонского, в противном случае казахский поэт-просветитель Абай не призывал бы в своем творчестве к тесному взаимодействию с Россией. Ну и, во-вторых, определенная часть русских появилась на территории Казахстана именно в поисках убежища от притеснений в России. Например, старообрядческие общины русских в Восточном Казахстане были повторно приняты в подданство России уже после вхождения в ее состав всех трех казахских жузов. То есть они появились здесь задолго до процессов присоединения. Но ярлыки уже развешаны, и они создают определенное напряжение между двумя этническими группами.

И это не единственный пример. То же самое с голодом 30-х годов ХХ века, который преподносится как политика геноцида исключительно в отношении казахского народа. Ну а как же тогда голодавшие в Поволжье и на Урале?! Ведь все народы СССР, в том числе и русский, понесли в тот период невосполнимые человеческие потери. И опять же этот созданный негативный образ России переносится на русских, живущих сейчас в РК. И борьба с так называемым колониальным прошлым бьет в первую очередь по ним, заставляя паковать чемоданы - и дальше по списку «вокзал-Россия».

Все это приводит к росту взаимной злобы, которая пока, слава богу, выплескивается только на страницы социальных сетей. Поэтому, конечно же, надо пресекать любые  формы разжигания межэтнической розни, где бы они ни происходили, в том числе и в виртуальном пространстве. Возможно, даже следует пойти на введение жестких правил регистрации в сети с указанием паспортных данных.

Но чтобы избежать различных потрясений, нужно устранять причину, то есть исправлять допущенные ошибки. И самое главное – государство должно быть справедливым по отношению ко всем членам общества, максимально учитывая их этнические интересы.

Нуртай МУСТАФАЕВ, историк: 

«У нас одна страна, одна судьба»

- Тема межэтнических отношений – едва ли не самая популярная в «Фейсбуке». При этом большинство участвующих в ее обсуждении легко скатываются к оскорблениям того или иного человека, повторяют либо сами придумывают ложные негативные стереотипы в отношении отдельных этнических групп – русских, казахов, уйгуров, узбеков и других.

По поводу Горожанкина. В этом случае мы видим эффект стаи, толпы, когда люди начинают кого-то травить за какое-либо непродуманное либо просто глупое высказывание. Особенно неприятно то, что травят те, кто прячется за выдуманными никами, по сути – анонимы.

В этой связи я бы хотел предложить внести поправки в законы, регулирующие сферу интернет-пространства. Все должны высказываться под своим именем и фамилией. Никаких «Капитанов Америка», «Гость 755» и других пользователей под нелепыми, дурацкими никами быть не должно. Ведь в СМИ никто не публикует и не распространяет информацию оскорбительного характера о том или ином человеке, не будирует анонимно темы, разжигающие межэтническую рознь.

Кроме того, хотелось бы, наконец, сказать, что тема межэтнических отношений совсем непростая, и судить об этих проблемах с бухты-барахты, рубя с плеча, не следует, тем более неспециалистам. Это дилетантам кажется, что все разбираются в межнациональных (межэтнических) отношениях. А на самом деле эти проблемы глубоко, детально изучаются в сотнях, тысячах исследований по этнологии, этносоциологии, этнической психологии, и занимаются этим профессионалы.

Всем нам необходимо понять, что мы – народ Казахстана, что полиэтничность – это достояние республики, что это не негативный фактор, а безусловное преимущество! Наглядный пример – жизнь и свершения Дениса Тена. Кто как не он прославил наш Казахстан, показал, что у нас есть талантливые люди? А разве мы не гордимся Ольгой Шишигиной, Ольгой Рыпаковой, Еленой Хрусталевой, Ильей Ильиным и многими другими? Помню, летом 2000 года все в Алматы смотрели трансляцию с Олимпиады – и вдруг в беге на 100 метров победила Ольга Шишигина. Произошло как бы маленькое землетрясение, со всех сторон звучало «Ура!», «Мы победили!», небо озарили фейерверки...

Считаю, что спорт может наглядно продемонстрировать, что в Казахстане проживают  талантливые этносы. Мы многое умеем, мы должны нормально взаимодействовать, общаться. У нас одна страна и одна судьба.

 

Facebook-тің қазақстандық сегментінде этносаралық қатынастарды жанжал арқылы айқындайтын қауіпті үрдіс одан әрі жалғасуда. Этникалық шайқастарға виртуалды түрде қатысатын әлеуметтік желілердің қолданушылары қос стандарттарды пайдаланады: олар өз ұлты жөнінде айтылған жағымсыз сөздерді ашумен қабылдап, басқа ұлттарға тіл тигенде үндемей, кейде өздері де жәбірлеуге қосылады.

Әлбетте, бұл үрдіс жақсылыққа әкелмейді, ерте ме, кеш пе Интернеттің шегінен шығады, ал содан кейін онымен күресу әлдеқайда қиынға түсер. Ұзаққа созбай, дер кезінде әрекет ету керек. Қалайша? Ашық сот процестері арқылы ма? Бірақ біздің көптеген мысалдар негізінде білетініміз, мұндай науқандар көп жағдайларда жағымсыздардың жазаланып, келіспегендердің қудалануына айналып кеткен. Оған қосымша, facebook-тің пайдаланушыларының арасында жанжал тудыру қаупі жоғары. Соңғы оқиғалар көрсеткендей, адамның өкінгені, тіпті жазаланғаны (беделін жоғалтқанын айтпай-ақ) - жұмыстан шығарылғаны, тергеуге алынғаны, жәбірлеушілер үшін маңызды емес, яғни басқа кейіпкер немесе өзге тақырып табылғанша «қорлау» жалғаса береді.

Интернетте қолданатын ерекше тәртіп ережелерін әзірлеу туралы ұсыныстар бар. Бірақ қазір этносаралық қарым-қатынастар дәстүрлі әдептіліктен тысқары кеткен, сондықтан әлеуметтік желілерді пайдаланушыларды ауыздықтау оңай емес. Мүмкін, елдегі достық пен келісімді нығайтуға арналған мемлекеттік және қоғамдық институттар өздерінің миссиясын еске алу уақыты келген болар? Алайда, оған да үміт шамалы. Мысалы, 26 жыл бойы көріп отырғанымыз - Қазақстан халқы Ассамблеясының біздің республикада ара-тұра кездесетін этносаралық дауларды шешуге ешбір қатысқан емес.

Енді не істеу қажет? Әлде мүлдем назар аудармау керек шығар? Осы қиын мәселелермен біз сарапшыларымызға бет бұрдық.

Серік БЕЙСЕМБАЕВ, Тұңғыш президент Қоры жанындағы ӘЭСИ сарапшысы:

«Қарсыласу көріністерімен емес, оның тілімен күресу қажет»

- Константин Горожанкинмен болған жағдайды мен тікелей этносаралық қатынастар саласына тіркемес едім. Иә, біздің қоғам этникалық топтармен жоғары деңгейде поляризацияланған, бірақ әлеуметтік желілердегі дауларға қарамастан, біздің қоғамдағы жанжал деңгейі тым жоғары емес.

Мұнда біз желілік ойлау құбылысын көріп отырмыз. Facebook-тың пайдаланушылар тобы стереотиптерге өте сезімтал болып табылады, сондықтан оп-оңай қарсыластыққа баруға дайын. Менің ойымша, нақты қарым-қатынаста олар өз позицияларын тез түсіндіре алады, сондықтан жанжал көп ұзамай тоқтатылады. Ал виртуалды кеңістікте мұндай мүмкіндік жоқ, өйткені адамдар түсініктемелерді контекстен тыс қабылдап, көп деңгейлі болжамдар мен түсіндірмелерге жол береді.

Сондықтан әлеуметтік желілер бүгінгі таңда жаһандық шайқасу аренасына ұқсайды. Жанжалдар барлық жерде және неше түрлі себептер бойынша өтіп жатады. Этникалық сәйкестікті қорғау - олардың бірі ғана. Бұған қоса, Интернет пен әлеуметтік желілер бұқаралық үлестірілуді жақында бастаған елдерде қақтығыс деңгейі өте жоғары, ал азаматтардың ақпараттық мәдениеті төмен болып қалуда.

Қазақстанда, әрине, өзіне тән ерекшеліктер бар. Бұл жерде facebook-тің енуі салыстырмалы түрде әлсіз, бірақ бұл желідегі қоғамдастық қазақ сегментінің есебінен, яғни өз ұлтына, тіліне және дініне қатысты мәселелерге жанашырлықпен қарайтын адамдар арқылы өсіп келеді.

Өткен жылы мен facebook-тің қазақ сегментіндегі «араздық тілін» (hatespeech) зерттеуге арналған жобаға қатыстым. Осындай тілді бірінші кезекте этникалық және діни стереотиптер тудыратыны анықталды. Кейбір этно-лингвистикалық топтарға қарсы уытты пайымдаулардың белгілі бір «нормализациясы» болды. Оған қатысты көптеген мәтіндер бар және олар өте сирек кезде кең талқылау тақырыбына айналады. Әрине, пікір қоғамдық және мәртебелі адамдар тарапынан айтылған жағдайды қоспағанда (Горожанкин мырзамен болған оқиға сияқты).

Мемлекеттің мұндай қақтығыстарды реттеуге тікелей араласуына келетін болсақ, мен бұған күмәнділікпен қараймын. Әрине, зорлық-зомбылыққа немесе қылмыстық істерге нақты шақырулар болғанда әрекет ету керек. Бірақ егер адам байқаусыздан айтылған сөздері үшін қоғамдық сынауға ұшыраған болса, ол қазірдің өзінде жазаланды деуге болады. Қылмыстық қудалау түріндегі қосымша шаралар жанжалдардың деңгейін төмендетуден гөрі, қоғам үшін қорқыныш тудыруы ықтимал.

Менің ойымша, желілер қауымдастығына қоғамдық қатынас ережелерін әзірлеуге мүмкіндік беру керек. Ондай іс-әрекетер белгілі бір уақыт мерзiмiн талап етеді, сондықтан заңдарды қатаңдатуға асығудың қажеті жоқ. Бақылау және тыйым салу шаралары тек селективті кемсітушілікке әкелуі мүмкін, оны басқа елдердің тәжірибесі айқын көрсетеді.

Адамдардың медиа сауаттылығын жетілдіруге, пайдаланушылардың алдыңғы қатарлы бөліктерімен жұмыс жасауға және «араздату тілімен» күресуге ерекше назар аудару керек. Әлеуметтік желілердегі жек көрушілік деңгейін төмендету және ақпараттық мәдениетті тәрбиелеу жөніндегі жобаларды ілгерілететін халықаралық ұйымдар бар. Солардың тәжірибесіне сүйеніп, әлеуметтік желілерде әр адамға жауапты болуға көмектесетін мүмкіндік бар.

Максим КРАМАРЕНКО, «Еуразиялық саясат институты» ақпараттық-аналитикалық орталығының жетекшісі: «Біздің елде екі халық бар болып шықты...»

- Әлеуметтік желілер ішінара қоғамдағы көңіл-күйді көрсетеді. Сондықтан, бұқаралық ақпарат құралдарында этносаралық шиеленістердің өсу үрдісі, әрине, Қазақстандағы айналымы бар пікірлердің объективті көрінісі болып табылады. Әлеуметтік қатынастарды медиациялау бізді осындай аксиомаға алып келді - адамның ойындағысы блогердің «қабырғасында».

Бұл жағдайда, астротурфингті (жасанды түрде шығарылған қоғамдық пікір) ескеру қажет, бірақ оның саны үлкен емес. Астротурфинг әдетте көпұлтты мемлекеттегі этникалық қайшылықтар сияқты проблемаларды одан әрі асырып көрсету үшін пайдаланылады.

Алайда, ұлттық мәселе жөнінде «басы қатып жүрген» блогердің қызметін тоқтату арқылы біз этносаралық қарама-қайшылықтардың өсуін сөндіре аламыз деп ойлағанымыз - қателескеніміз. Өйткені facebook-де және басқа әлеуметтік желілерде көріп отырған барлық нәрсе - Қазақстан тәуелсіздікке қол жеткізген кездегі ұлттық құрылыстағы қателіктердің салдары.

Республиканың титулдық емес тұрғындарына келсек, елімізде этносаралық салада бәрі тыныш емес екендігін көші-қон туралы мәліметтер анық көрсетеді. Бұл көрсеткіш жылына 20-40 мыңға дейін жетеді.

- Сіз қандай нақты «қателіктер» туралы айтып отырсыз?

- КСРО-ның ыдырауы Қазақстанға, сондай-ақ басқа бұрынғы одақтас республикаларға (негізінен, полиэтникалық және көпконфессиялық), екі балама берді. Біріншісі, көпұлтты қоғамдар - Швейцария, Финляндия, Бельгия сияқты бәсекеге қабілетті, дамыған мемлекеттің құрылысы. Екіншісі - титулдық емес халықты игерудің әртүрлі нысандарын қабылдайтын этнократияның құрылысы. Егер бірінші жағдайда жоғары құндылық ретінде адам құқықтары мен жеке меншіктік танылса, екіншісінде - тек бір, титулдық, ұлттың мүддесі болып табылады. Біз екі нұсқаны біріктіруге тырыстық, бірақ ол мүмкін емес.

Мысалы, Қазақстан халқы Ассамблеясы туралы заңның жаңа редакциясында «Қазақстанның этникалық топтары», «Қазақстан халқы» және «қазақ халқы» деген терминдер орын алады. Яғни біздің елде екі халық бар: «Қазақстан халқы» мен «қазақ халқы». Бұл жағдайда ұлттық бірлік деген не? 2025 жылға дейін ҚХА-сын дамыту тұжырымдамасы осы сұраққа жауап беруге тырысады. Атап айтқанда, елде өмір сүріп жатқан ҚР азаматтығы бар этникалық топтар Қазақстанда бір бөлінбейтін ұлт болуын жариялайды, бірақ соның ішінде қазақ халқы үшін ерекше орын бөлінеді. Оның айналасында басқа да этникалық топтардың шоғырландырылғаны тиіс.

Бір қызығы, заңнамалық деңгейде біздің көпұлтты елімізде «ұлттық азшылық» деген терминдерді болдырмауға тырысады, яғни халықаралық құқық бойынша қысқа және айқын ережелерден алыстауды көздейді. Өйткені ол термин этникалық топтарды халықаралық деңгейде қорғауға кепілдік беріп, жекелеген мемлекеттерге белгілі бір әлеуметтік-саяси преференциялар жасауды міндеттейді.

Кезінде ЕҚЫҰ ұлттық азшылықтардың қоғамдық және саяси өмірге тиімді қатысуы туралы тамаша Лунд ұсыныстарын жасады. Оларға сәйкес, мемлекеттер сол ұлттық азшылықтарға орталық үкімет деңгейінде елдегі саяси ықпалды нақты тетіктерге қол жеткізуге тиіс. Бұған арнайы механизмдерді құру арқылы, мысалы, парламенттегі бір немесе екі палатада, немесе парламенттік комитеттерде ұлттық азшылықтар үшін орындардың белгілі бір санын сақтау арқылы; немесе министрлер кабинетінде лауазым бекіту туралы келісімдер жасау арқылы; Жоғарғы немесе Конституциялық сотқа орын немесе төмен сатылардағы соттар, сондай-ақ консультативтік органдардың немесе өзге де жоғары тұрған органдарда мүшелік бөлу туралы ресми немесе бейресми келісімдерге қатысуы.

Көптеген елдерде сынақтан өткен осы механизмдердің орнына, біз Қазақстан халқы Ассамблеясын құрдық. Тіпті, осы органнан тоғыз депутаттың парламентте болуы да этникалық топтардың мүдделерін білдірмейді, іс жүзінде ол билікке негізделген үдеріс. Шын мәнінде ҚХА біздің қоғамдағы этносаралық келесімдікті нығайтпайды, ол тек жағымсыз процестерді барынша жасыруға, яғни көзбояушылыққа арналған құрал. Бұл әрекеттерді науқас адамда басталған абсцессті жабысқақ матамен емдеумен салыстыруға болады.

- Жанжалды қыздыру «жақсы тілек білдірушілердің» әрекетері деп ойламайсыз ба? Бұл адамдар кім және олар не үшін тырысады?

- Желіде ұлттық мәселелер көтерілу себептерінің бірі – Қазақстанда өткізіліп жатқан тарихты қайта қарау саясаты. Оны тек үкімет емес, сонымен қатар оны үкіметтік емес ұйымдар, тәуелсіз журналистер, блогерлер, басқа да пікір көшбасшылар арқылы жүргізіп отырған «үшінші күштер» екенін есте сақтау қажет. Нәтижесінде, ғылыми негізделген диалог жүргізудің орнына әр түрлі жапсырмаларды ілу әрекеттері орын алды.

Мысалы, «Ресей колониялайтын мемлекет ретінде Қазақстанды тонаған» деген идеяны ілгерілету барысында, оның жақтастары осы жағымсыз және теріс имиджді қалай да болмаса Қазақстандағы барлық орыстарға жүктейтіні сөзсіз. Біріншіден, орыс колониализмі агрессивті англо-саксондікінен ерекше, әйтпесе қазақтың ақын-ағартушысы Абай өз шағармашылығында Ресеймен тығыз ынтымақтастық жасауға шақырмас еді. Екіншіден, орыстардың бір бөлігі Ресей аумағында қысымға ұшырағандықтан Қазақстан аумағына баспана іздеп келген. Мысалға, қазақтың үш жүзі Ресейдің құрамына кіргеннен кейін Шығыс Қазақстандағы орыс шіркеулерінің қауымдары Ресей азаматтығына қайта қабылданды. Яғни, олар бұл жерде кіру процесіне дейін көп уақыт бұрын пайда болған. Бірақ жапсырмалар ілініп қойған, олар екі этникалық топ арасында белгілі бір шиеленісті тудырады. 

Бұл жалғыз мысал емес. 1930-шы жылдардағы ашаршылық тек қана қазақ халқына қарсы болған геноцид саясаты деп таныстырылады. Ал сонда Волга аймағында және Оралда аштыққа ұшырағандар қайдан пайда болды? Сол кезде КСРО-ның барлық халықтары, оның ішінде орыстар да, адамдардың санын қалпына келтірілмес деңгейдегі қырылуға ұшырады. Және тағы да Ресейдің жағымсыз имиджі қазіргі уақытта Қазақстанда тұратын орыстарға тасымалданады. Өткен замандағы отаршылдыққа қарсы күрестің қасіреті ең алдымен соларға соққы болып тиеді. Содан кейін олар заттарын буып-туюге мәжбүрленеді - әрі қарай, тізім бойынша, «вокзал - Ресей».

Мұның бәрі өзара зұлымдықтың өсуіне әкеліп соғады, ол қазіргі кезде, құдайға шүкір, тек әлеуметтік желілер беттерінде шашырап кетеді. Сондықтан этносаралық келіспеушіліктің кез келген түрін, қай жерде болмасын, соның ішінде виртуалды кеңістікте де, басу керек. Тіпті желіде паспорттық деректерді көрсете отырып тіркелудің қатаң ережелерін енгізуге тура келуі мүмкін.

Бірақ әртүрлі соққылардан аулақ болу үшін, себептің өзін жою керек, яғни қателіктерді түзету қажет. Ең бастысы - мемлекет қоғамның барлық мүшелеріне адал болуы керек, сондай-ақ олардың этникалық мүдделерін барынша ескеруі қажет.

Нұртай МУСТАФАЕВ, тарихшы: «Бізде бір ел, бір тағдыр»

- Этносаралық қарым-қатынас тақырыбы facebook-та ең танымал болып табылады. Сонымен қатар, талқылауға қатысушылардың көпшілігі оңайлықпен адамдарды қорлауға кірісе жөнеледі. Ал кейде өздері белгілі бір этникалық топтар жөнінде - орыстар, қазақтар, ұйғырлар, өзбектер және басқалар туралы жалған теріс стереотиптерді біреулерден кейін қайталап немесе өздерінің ойынан шығарып алады.

Горожанкинге байланысты айтар болсақ. Біз бұл жағдайда байқаусыздан немесе ақылсыздықпен айтылған сөздері үшін қарсылық білдірген адамдар оған жабылып, аяусыз жәбірлегенін көреміз. Әсіресе бұл жерде жалған бүркеншікке жасырынып, бөтен есімді жамылып, аноним ретінде шабуыл жасаулары - ең жағымсыз жағдай.

Осыған байланысты Интернет кеңістігін реттейтін заңға өзгерістер енгізуді ұсынамын. Әр адам тек өз есімі мен тегі бойынша сөйлеуі керек. Пайдаланушылар арасында ешқандай «Капитан Америка», «Гость 755» деген немесе басқа да ақымақтарға тән атаулар болмауы тиіс. Өйткені, бұқаралық ақпарат құралдарында ешкім адамды қорлайтын сипаты туралы мәлімдемелерді жариялап таратпайды, анонимді түрде ешқашан этносаралық араздықты қоздыратын тақырыптарды көтермейді.

Сонымен қатар, этносаралық қарым-қатынастар тақырыбы өте қиын екенін айтқым келеді, әрине этносаралық мәселелерді осы салада арнайы мамандығы жоқ адамдар шешуге тиіс емес. Бұл мәселеде бейхабар адамдардың әрқайсысы этносаралық қарым-қатынастарды түсінемін деп ойлайды. Шын мәнінде, бұл проблемалар жүздеген, мыңдаған этнология, этносоциология, этникалық психология бойынша жан-жақты мұқият зерттеліп жатыр, және оны мамандар жасайды.

Бәріміз де түсінуіміз қажет, біз – Қазақстан халқымыз, көпұлттылық ел – бұл республикамыздың ерекше құндылығы, бұл теріс фактор емес, бұл абсолютті артықшылығымыз! Денис Теннің өмірі мен жетістіктері оған өте жақсы үлгі. Бізде дарынды адамдар бар екенін көрсетіп, Қазақстанды даңқтаған кім? Ольга Шишигина, Ольга Рыпакова, Елена Хрусталева, Илья Ильин және көптеген басқа адамдарды біз мақтан тұтамыз емес пе? 2000 жылдың жазында Алматыдағы барлық адамдар Олимпиаданың трансляциясында 100 метрлік жарыста Ольга Шишигина жеңіске жеткенін көрді. Жан-жақтан «Алақай!», «Біз жеңдік!» деп шулаған кезде шағын жер сілкінісі болғандай сезілді, аспанда фейерверктер жарқырады...

Менің ойымша, Қазақстанда талантты этникалық топтардың бар екендігін спорт арқылы анық көруге болады. Біз көп нәрсені жасауға қабілеттіміз, біз әдеттегі жақсы қарым-қатынаста болуымыз керек. Өйткені бізде бір ел, бір тағдыр.

Комментарии