4533 29-06-2018, 12:30

Аул: миф и реальность. Можно ли вернуть былые ценности?

Ауыл: миф және нақтылық. Бұрынғы құндылықтарды қалпына келтіру мүмкін бе?

Мы задали Интернету некорректный вопрос «на засыпку»: можно ли в наши дни вернуть к жизни аул кочевников? И тотчас получили вполне корректный ответ: «Аул древних кочевников создадут в Астане». И далее: «На территории аула будет установлен «Кочевой музей». Увидеть все многообразие культуры кочевого народа гости этноаула смогут с 3 по 6 июля. Здесь на площади около торгово-развлекательного центра «Хан Шатыр» в эти дни будет проходить фестиваль кочевой цивилизации «Тысячелетия вокруг Астаны». Участники фестиваля и все желающие смогут ознакомиться с жизнью и бытом наших предков, погрузившись в неповторимую ауру Великой Степи».

Трагическая участь аула

Эпоха номадизма трагически оборвалась советизацией, насильственной коллективизацией с переводом казахов на оседлый образ жизни и, как следствие, массовым голодом. Хотя провидец Алихан Букейханов еще в 1927 году предупреждал соотечественников: в Степи грядут необратимые перемены. И призывал казахов: осваивайте земледелие, учитесь сеять зерно и выращивать овощи. Оседлый образ жизни неизбежен! Но не услышали. И – не успели. Катастрофа близилась слишком стремительно и необратимо...

Собственно говоря, именно об этом роман-трилогия Смагула Елубая «Одинокая юрта», роман о разрушении эпических начал в жизни народа.

– Уничтожение кочевого образа жизни казахов и вызванный этим голодомор – неизгладимое пятно на совести большевиков, – говорит он. – Тут надо понять вот что: если бы не было кочевого начала в жизни Великой Степи, то казахи были бы уничтожены как народ своими же соседями. Степь не только кормилица скотоводческого аула, но и защитница его от врагов, она давала стратегическую возможность противостоять нашествию недругов.

Давайте вспомним походы Тамерлана – он уничтожал города, места компактного проживания людей. А казахи в случае опасности рассеивались в степи, растворялись, были неуязвимы. Вражеские полчища могли найти дватри аула, в каждом из которых не больше пятнадцати юрт, остальной народ успевал откочевать, ускользал от врага, исчезал на бескрайних просторах. Ищи ветра в поле!

Это было, если хотите, стратегическим образом жизни, он оправдывал себя, позволял выживать в течение многих веков. То была своеобразная военная структура.

В сущности, каждый мужчина был воином, имел при себе оружие и коня. Он с детства был обучен защищать родной очаг, родной аул, родную Степь. И если

возникала необходимость, мужчины под клич племени в одночасье собирались в единый кулак, готовый дать отпор вражеской силе. А если раздавался клич «Алаш!», то все казахи-воины собирались под знамя хана. При этом каждый род имел свой отряд, свою боевую силу.

– И как долго удавалось применять эту стратегию?

– Когда появилось огнестрельное оружие, Степь уже спасать не могла. Народ с такой обширной территорией мог стать добычей любого соседа, в руках которого было оружие новых времен.

– И тем не менее казахи оставались кочевниками до 1929 года...

– Оставались. Но... Вот данные переписи населения 1897 года по Средней Азии. Киргизия – около трехсот тысяч человек, столько же в Туркмении и Таджикистане. Узбеки и сарты – около полутора миллионов. Казахов насчитывалось 4 миллиона 84 тысячи, то есть они составляли около половины населения Центральной Азии.

По статистике 1911 года (ее привел в своей книге «Очерки по истории казах-киргизского народа в связи с общими историческими судьбами других тюркских племен» Александр Чулошников) казахов было уже около 8 миллионов.

В начале 1921-го партия «Алаш» засвидетельствовала, что от голода умерли 1 миллион 700 тысяч казахов. А до этого, в гражданскую во̆ну, наш народ находился под копытами и красных, и белых – и только Аллах ведает, сколько там погибло.

По данным переписи 1926 года, казахов насчитывалось около шести миллионов человек. Но в 1925-м в Казахстан прибыл недоброй памяти Голощекин, один из главных палачей Сталина. Он сообщил в Кремль, что Октябрьская революция обошла Казахстан стороной, и попросил разрешения устроить в этой республике «малый Октябрь». Сталин разрешил. И в 1928 году Голощекин начал конфискацию. Проводил он ее как истинный большевик. С точки зрения русского человека, если казах имел 30 овец и одну корову, он был уже кулак. А вот с точки зрения кочевника-степняка, это был самый бедный человек, у него был тот прожиточный минимум, который позволял кое-как сводить концы с концами. Тогда сложилось твердое убеждение, что все казахи – кулаки. Исходя из этого, Голощекин и проводил конфискацию.

«Малый Октябрь» и «окно в Европу»

– И что в результате?

– А вот что. До 1928-го в Степи было около сорока миллионов голов скота, а через три года осталось четыре миллиона. Куда пропали 36 миллионов? Их должны были отправить в крупные города, чтобы обеспечить мясом «пролетарские массы». А казахи-скотоводы оказались в прямом смысле у пропасти. «Малый Октябрь» унес жизни от двух до двух с половиной миллионов казахов. А если приплюсовать сюда погибших от голода в 1921 году?

В Степи начались восстания и откочевки. Большевики во главе с Голощекиным были беспощадны и к восставшим, и к тем, кто пытался откочевать за рубеж. Расстреливали всех без суда и следствия. Там из кожи вон лезли активисты, в большинстве своем абсолютные неучи, аульные ребята, которым дали мандат и широчайшие полномочия творить полный беспредел. Собирая материал для своего романа, я разговаривал с очевидцами тех событий.

Забирали все съедобное, даже мясо из казанов. Туши лежали горой у дороги, их отправить не могли в город – не на чем. Они так и сгнили, а люди умирали от голода. Кому повезло, бежали в Китай, в Россию, в Узбекистан, в Таджикистан, куда глаза глядят, подальше от родных мест.

Мои родители сумели добраться до Туркмении. Пешком. Ни лошадей, ни верблюдов не было, все отобрали. Люди обессиленные падали в пути, на обочинах дорог лежали трупы. Многие сходили с ума, детей бросали... Сегодня численность казахов составляет 12 миллионов. Если бы не потери 20-30-х годов, нас могло быть сорок миллионов.

Нет-нет, да раздаются голоса, что, мол, казахи сами виноваты во многих бедах – мол, давно надо было перейти на оседлый образ жизни. Об этом мечтал еще Абылай-хан. Но ситуация вокруг Степи не давала такой возможности. Казахам вплоть до ХХ века пришлось отбиваться от врагов. И потом, кто должен был заняться этим? Царизм уничтожил в Казахстане централизованное правление в начале XIX века, казахи уже не могли решать свою судьбу сами. А до этого были постоянные нашествия джунгар, и лишь Степь служила казахам защитой, именно кочевой образ жизни спасал их от полного уничтожения.

Во времена Абулхаир-хана и Абылай-хана они стояли перед выбором: к какому соседу примкнуть, чтобы не быть полностью уничтоженными? И Китай, и Россия видели Казахстан лишь своей колонией. Абулхаир и Абылай сделали выбор в пользу России, выбрав меньшее из двух зол. Потому что Россия была к тому же окном в цивилизованную Европу, оттуда шел прогресс.

Мы, современные казахи, следуем выбору наших предков: будущее Казахстана должно быть рядом с Россией, потому что казахи прорубили окно в Европу через русскую культуру.

Тут я должен сделать оговорку. Многие придерживаются мнения, что кочевой образ жизни был отсталым. Я лично так не думаю. Надо быть объективным. Есть плюсы и минусы, и об этом надо говорить. Благодаря степному закону у нас не было тех моральных недугов, которые мы сейчас переживаем вместе со всем цивилизованным миром.

До Октябрьской революции не было в нецивилизованной Степи проституции, разводов, педофилии, суицида, тюрем, отказа от своих детей, алкоголизма, наркомании. Мы были далеки ото всех этих бед, мы даже не знали

названий этих моральных уродств. К тому же люди были богобоязненными. Большевики лишили нас Бога, бросили в омут безбожия. А казахи не зря говорят: бойся человека, который не боится Бога. Все это следствие прогресса. У меня к нему есть большие претензии.

Прогресс, который развивается без Бога, у которого место Бога заняли деньги, противоречит самому духу прогресса. Мы видим материальное богатство без богатства духовного. К сожалению, такой «прогресс» может привести человечество к самоуничтожению.

Да, казахский аул уже не мог жить, как жил раньше, но... Нужна была программа на годы вперед, чтобы кочевники могли адаптироваться к некочевому образу жизни, чтобы не выпасть из общецивилизационного контекста. Именно это предлагала казахская интеллигенция во главе с Алиханом Букейхановым и Смагулом Садвакасовым. Поэтому Смагул Садвакасов стал для Голощекина непримиримым врагом. Он не был врагом оседлой жизни, но он первым сказал, что попытка решить эту сложную проблему наскоком приведет к большой трагедии. В тот момент казахи не были готовы к этому.

– Мне вспоминается, как лет 25 назад я встретил у здания Академии наук Мориса Симашко. Он принимал участие в симпозиуме, посвященном кочевой культуре, и был крайне огорчен. Как объяснить моим друзьям-казахам, сказал он, что аул реанимировать невозможно, что он остался в невозвратном прошлом...

– Конечно! Вернуть к жизни аул в его первозданном виде? Зачем? Никто такой задачи и не ставит. Но ведь вместе с аулом мы потеряли те духовно-нравственные ценности, которые были присущи наивному кочевому народу и согласно которым народ жил веками. Вот их как раз хотелось бы вернуть.

Нургали Ораз, драматург: «Побег из аула. Побег в аул...»

Для нас аул всегда был основой – материальной, нравственной, духовной. В конечном счете, он был тем, что формировало менталитет казаха. Да, кочевой аул ушел в прошлое, но его аура, его постулаты живут и по сей день в глубине сердца казаха.

Сегодняшний аул вызывает противоречивые чувства. Молодежь из аула хочет перебраться в город. Оно и понятно: работы там нет, а город манит неясными перспективами. Но помыкавшись какое-то время и став как бы полугородскими,

бывшие жители аула хотят вернуться домой, они сыты городом по горло этой суетой, спешкой, неустроенностью. А вернувшись, обнаруживают, что за время их отсутствия аул не изменился. Зато изменились они, у них стали другими потребности, они теперь и к аульной жизни подходят с городскими мерками.

И снова смотрят с тоской в сторону города. В ауле жизнь ограничена околицей и кругом привычных лиц. А в городе – там много интересней. Кафе, ночные клубы, дискотеки, там ритм жизни совсем иной. Они уже забыли, как мыкались в городе без жилья, на съемных квартирах, перебиваясь случайными заработками, выполняя самую тяжелую работу. Кто-то на базаре торгует, кому-то повезло, он стал водите-

лем, хотя и за баранкой работа на износ.

А после изнурительного дня надо как-то восстанавливать свои силы, расслабляться. А как? Разве что за бутылкой, а мы знаем, к чему это ведет. Кто чуть умнее, старается часть заработанных денег отправить в аул. И все-таки, и все-таки... В глубине души каждый казах тоскует по неспешной, несуетной аульной жизни, по тишине и покою. Даже тот, кто бросил якорь в городе и прожил в нем годы и годы, со временем мечтает вернуться в аул. Все же там и воздух чище, и речь звучнее. В ауле живы традиции и ритуалы, которые соблюдались веками, которые и есть часть нашего менталитета.

А молодежь... для молодежи город всегда был и всегда будет притягателен. Такой вот получается замкнутый круг.

Раимбек Жуманов, педагог: «От самого себя не уйдешь»

Чтобы любить аул, надо родиться в ауле. А я казах «асфальтный», родился в городе. И хоть я понимаю, что аул – это наше начало начал, но жить в ауле не хотел бы. Погостить там деньдругой, это еще куда ни шло. Подышать чистым воздухом, попить колодезной воды, вдохнуть запах степи. Посмотреть на звездное небо, вспомнить знакомые созвездия. В городе их не увидишь. Одна-две звездочки пробьются сквозь смог, затянувший небо, вот и все...

А через день-другой мне надо в город. В ауле нет Интернета, а я без него не могу. В ауле 18-й век, а я уже привык жить в 21-м. И никаких тебе удобств. Ни помыться толком, ни постирать. И, прошу прощения, все-таки – антисанитария. А если скрутит болезнь? Врач-то за десятки километров, в городе. В ауле в лучшем

случае фельдшер, да разве что еще медсестра.

Да, а как быть с молодой порослью? Школы нет, она опять же в десяти километрах на центральной усадьбе. Я уж не говорю про институт: аул и вуз – понятия несовместимые.

Говорят, в США каждая семья мечтает жить в особнячке на природе, вдали от суеты и шума городского. Но, во-первых, рядом с таким особнячком стоит личный автомобиль хозяина. Во-вторых, к такому особнячку подведены все коммуникации, чтобы обеспечить людям минимальный комфорт.

В-третьих, если хозяйка особнячка вздумает рожать, или хозяин прихворнет внезапно, то ближайшая клиника в двух-трех километрах, в пределах досягаемости. Равно как и школа. Словом, все в согласии с эпохой, с 21-м веком.

А вот в этноауле и в «Кочевом музее» я бы побывал с удовольствием. Все же приятно вспомнить о своих номадических корнях. И потом – это стимулирует воображение.



Біз ғаламтордан бүгінгі күні көшпенділердің ауылын қалпына келтіру мүмкін бе деп сұрадық. Сұрағымызға мынадай жауап алдық: «Астанада ежелгі көшпенділердің ауылы құрылып, «Көшпенділер мұражайы» орнатылады. 3 – 6 шілде аралығында этноауылдың қонақтары көшпенділер мәдениетінің көптеген түрлерін көретін болады. Осы кұндері «Хан Шатыр» сауда–ойын-сауық орталығының маңындағы алаңда «Мыңжылдықтар тоғысындағы Астана» атты көшпенділер өркениетінің фестивалі өтеді. Фестивальдің қатысушылары және басқа да келушілер Ұлы даладағы ата-бабаларымыздың өмірі мен салттарымен таныса алады».


Ауылдың қайғылы тағдыры

Көшпенділіктің дәуірі советизация арқылы қайғылы түрде үзілген. Оған себеп болған қазақтарды күштеп ұжымдастыру, тұрғылықты жерде өмір сүруге мәжбүрлеу және жаппай аштыққа ұшырау. Көріпкел Әлихан Бөкейханов отандастарымызды келе жатқан қайтымсыз өзгерістер туралы 1927 жылы ескерткен. Ол қазақтарға «ауыл шаруашылығын игеріңдер, дән себу мен көкөністер өсіруді үйреніңдер. Тұрақты өмір салты орнайтыны сөзсіз!» – деп үн салған еді. Бірақ оны естімеді. Үлгермеді. Ал апат тез арада келіп қалды.
Смагул Елубайдың «Ақ боз үй» роман-трилогиясы осы туралы әңгімелейді.
«Қазақтардың көшпелі өмір салтын бұзуы және оның нәтижесінде келген аштық – бұл большевиктердің ар-ұжданында қалған өшпес дақ», – дейді ол. – Осы жерде мынаны түсіну қажет: Ұлы далада көшпелі өмір сүру болмаған жағдайда, қазақтар халық ретінде көршілерінің күшімен жойылатын еді. Ұлы дала малшылардың тек тамақ берушісі ғана емес, сонымен қатар ол қазақтарға жаудан қорғанатын стратегиялық мүмкіндіктер беретін.

Темірланның жорықтарын еске салайық – ол қалаларды және адамдардың жинақы тұратын жерлерін жойып жіберетін. Қауіп төнген кезде қазақтар кең далаға бытырап кетіп, сол арқылы аман қалатын. Жау ордасы көп болса 15 киіз үйі бар 2-3 ауылды таба алатын, ал халықтың қалғаны жаудан қашып, кең байтақ далада жасырынып қалатын.
Ол стратегиялық жолы бар өмір болған, көптеген ғасырлар бойы аман қалудың өте жақсы әдісі еді. Бұл әскери құрылымның бір түрі. Әрбір ер адам жауынгер болған. Оның өзіндік қару-жарағы, жеке аты болатын. Бала кезінен бастап ол туған ошағын, өзінің туған ауылын, өзінің туған жерін қорғауға үйренетін. Қажеттілік туындаған кезде ерлер руының шақыруы бойынша жау күшіне жауап қайтару үшін бір жұдырықтай жиналатын. Егер «Алаш!» деген ұран естілсе, онда барлық қазақ жауынгерлер ханның туының астында жиналатын. Сонымен қатар, әрбір рудың өзінің жеке жауынгерлік күші болатын.
– Ал осы стратегияны қанша уақыт бойы қолдануға мүмкіндік болды?
– Оқпен ататын  қару-жарақ шыққан кезде Ұлы дала құтқара алмайтын болды. Осындай кең аумақты халық жаңа заманның қарулары бар кез-келген көршісінің қолынан зардап шегу қатері туындады.
– Соған қарамастан қазақтар 1929 жылға дейін көшпенділер болып қала берді...
– Қала берді. Бірақ... Орта Азиядағы 1897 халық санағының деректеріне қарайық. Қырғызстанда – үш жүз мыңға жуық адам, Түркменстан мен Тәжікстанда да сонша. Өзбектер мен сарттар саны шамамен бір жарым миллион. Қазақтардың саны 4 млн 84 мың адам, яғни олар Орталық Азия халқының жартысына жуығын құрайтын.
1911 жылы статистикаға сәйкес (оны «Түркі тайпаларының ортақ тарихи тағдырына байланысты қазақ–қырғыз халқының тарихы туралы жазбалар» атты кітабында Александр Чулошников келтірген) қазақтар саны 8 миллионға жетті.

1921 жылдың басында «Алаш» партиясы аштықтан 1 миллион 700 мың адам қаза тапқанын куәландырған. Ал оған дейін азаматтық соғыста біздің халық қызылдардың да, ақтардың да тұяқ астында болды – онда қанша адам қайтыс болғанын бір алла біледі.

1926 жылғы санақ бойынша, шамамен алты миллион қазақтар болған. Бірақ 1925 жылы Қазақстанға Сталиннің басты жауыздарының бірі Голощекин келді. Ол Кремльге Октябрь төңкерісі Қазақстанды айналып өткен деп хабарлап, республикада «кіші төңкеріс» ұйымдастыруға рұқсат сұраған. Сталин рұқсат берді. 1928 жылы Голощекин тәркілеуді бастады. Ол оны нағыз большевиктер тәрізді өткізді. Орыс адамның ойынша, егер қазақтың 30 қойы, 1 сиыры болса – ол нағыз бай. Бірақ көшпелі даланың көзқарасы бойынша ол ең кедей адам болған, өйткені ол оның күн көретін ең төменгі деңгейі болып, қандай да бір жолмен жан сақтауға мүмкіндік беруші еді. Сол кезде барлық қазақтар бай деген сенімділік пайда болған. Осындай пікірге сүйеніп, Голощекин тәркілеуді жүзеге асырды.

 

«Кіші Октябрь» және «Еуропаға терезе»

– Нәтижесінде не болды?

– 1928 жылға дейін Ұлы далада қырық миллионға жуық ірі қара мал болған, ал үш жылда төрт миллион қалды. 36 миллион қайда жоғалып кетті? Оларды үлкен қалаларға «пролетарлық массаларға» ет беру үшін жіберген. Қазақ малшылары ажал алдында қалды. «Кіші Октябрь» екі – екі жарым миллион қазақтың өмірін алып кетті. Ал егер осыған қосымша 1921 жылы аштықтан қайтыс болғандарды санасақ?

Ұлы далада көтерілістер мен қоныс аударулар басталды. Голощекиннің басқаруындағы большевиктер көтерілген адамдарға да, шетелге қоныс аударуға тырысқандарға да жауыздық көрсетіп, оларды тергеусіз, сотсыз атып тастады. Большевиктер бүкіл тамақты, тіпті казандағы етті де алып кеткен. Өлген малдар жолда жата берді, өйткені көлік болмағандықтан оларды қалаға жібере алмады. Өліктер сол қалпы шіріп кетті, ал адамдар болса аштықтан қырылып жатқан. Жолы болған қазақтар тұған жерлерін тастап Қытайға, Ресейге, Өзбекстанға, Тәжікстанға қашып құтылды.

Кейде «қазақтар көптеген қиындықтарда өздері кінәлі, бұрыннан бері тұрақты тұрмыс жағдайына көшу керек еді» деген пікірлер айтылады. Бұл Абылай ханның арманы еді. Бірақ Ұлы дала айналасындағы жағдай оған ешқандай мүмкіндік бермеді. 20 ғасырға дейін қазақтар үнемі жаулармен шайқасуға мәжбүр болған. Бір жағынан, мұны кім істеуі керек еді? Қазақстанда 19 ғасырдың басында орыс патша билігі орталықтандырылған үкіметті жойып тастаған, қазақтар өз тағдырын өздері шеше алмады. Бұған дейін үнемі жоңғардың шапқыншылығы үзілмейтін, сол кезде халыққа қорғаныс болған тек Ұлы дала. Яғни, көшпенділік өмір салты қазақтарды сақтап қалған. 

Әбілқайыр хан мен Абылай ханның заманында толығымен қиратылмау үшін, қазақтар көршісінің қайсысына қосылу керек деген таңдауға келді. Қытай да, Ресей де Қазақстанды тек колония ретінде қарастыратын. Абулхайыр мен Абылай екі қасіреттің кішірегін, Ресейді таңдады. Ресей бір жағынан өркениетті Еуропаға терезе болған еді.

Біз, заманауи қазақтар, ата-бабаларымыздың таңдауы бойынша жүреміз: Қазақстанның болашағы Ресейге жақын болуы керек, өйткені қазақтар орыс мәдениеті арқылы Еуропаға терезе ашты.

Көптеген адамдардың пікірінше көшпелі өмір салты дамудың артында қалды. Өз басым олай ойламаймын. Ұлы дала заңының арқасында қазіргі заманда бүкіл өркениет әлемімен коса көріп отырған моральдық аурулар ол кезде қазақ жерінде болған емес.

Октярь төңкерісіне дейін жезөкшелік, ажырасу, педофилия, өз-өзіне қол жұмсау, түрмелер, өз балалаларынан бас тарту, алкоголизм және нашақорлық жоқ еді. Біз осы бәлелерден алыс едік, тіпті осы моральдық деформациялардың атын да білмедік. Сонымен қатар, адамдар құдайдан қорқатын. Большевиктер бізді құдайдан айырып, атеизмнің шұңқырына тастады. Ал қазақтар: «құдайдан қорықпайтын адамнан қорқыңдар» – деп бекер айтпаған.

Иә, қазақ ауылдары бұрынғыдай өмір сүре алмады, бірақ... Көшпенділер жалпы өркениеттің контекстінен шықпауы үшін, тұрақты орында өмір сүру салтына бейімделуі үшін бірнеше жыл керек еді. Бұны Әлихан Бөкейханов пен Смағұл Сәдуақасов басқарған қазақ интеллигенциясы ұсынды. Смағұл Садвакасов сол себептен Голощекиннің жауына айналды. Ол тұрақты жерде өмір сүруге қарсы болмаған, бірақ осы күрделі мәселені біржолата шешу әрекеті үлкен қайғылы жағдайға әкелетінін айтқан алғашқы адам еді. Сол сәтте қазақтар бұл мәселеге дайын болмаған.

– 25 жыл бұрын Ғылым академиясында Морис Симашконы кездестіргенім есімде. Көші-қон мәдениетіне арналған симпозиумға қатысып, қатты уайымдады. Менің қазақстандық достарыма ауылды қайта жандандыру мүмкін еместігін қалай түсіндіремін, ол бұрынғы қайтарылмас заманда қалды...

– Әрине! Ауылды бастапқы түріне қайтару ма? Не үшін? Ешкім ондай міндет қоймайды. Бірақ біз ауылдармен бірге ғасырлар бойы көшпенділерге тән рухани және адамгершілік құндылықтарынан айырылып қалдық. Осындайды қайтарғымыз келеді.  

 

Нұрғали Ораз, драматург: «Ауылдан қашу. Ауылға қашу...»

Ауыл біз үшін әрдайым материалдық, моральдық, рухани негізі болатын. Сонымен қатар ол қазақтың менталитетін қалыптастырған. Ия, көшпелі ауыл – өткеннің ісі, бірақ оның постулаттары бүгінгі күнге дейін қазақтың жүрегінде орын алады.

Бүгінгі ауыл екі жақты сезім туындатады. Ауылдағы жастар қалаға барғысы келеді. Оны түсінуге болады: ауылда жұмыс жоқ, ал қала болса жарқын үміт силайды. Бірақ біраз уақыт өткеннен кейін жартылай қалалық болған ауылдың тұрғындары үйіне оралғысы келеді. Олар қайтып келіп, ауылдың өзгермегенін көреді. Бірақ олардың өздері өзгерді, енді олардың әртүрлі қажеттіліктері бар, енді олар ауылда қалалық стандарттарға сай өмір сүргілері келеді.

Олар қайтадан қалаға сүйіспеншілікпен қарайды, өйткені қалада әлдеқайда қызықты. Кафелер, түнгі клубтар, дискотекалар, қаладағы өмір ритмі мүлде басқа. Олар қалада үйсіз, жалдамалы пәтерлерде қанша зардап шеккендерін, ауыр жұмыс істегендерін ұмытып қалды. Біреулер базарда сауда жасады, біреуінің жолы ашылып, жүргізуші болды. Ақылы жеткендер тапқан ақшаның бір бөлігін ауылға жіберуге тырысады.

Әрине, әрбір қазақ ауылдың тыныштығын аңсайды. Қалада көп жылдан бері өмір сүргендер де кейде ауылға оралуды армандайды. Ауылда ғасырлар бойы сақталған салт-дәстүрлер бар. Ал жастар үшін қала әрдайым тартымды болды.

 

Райымбек Жұманов, оқытушы: «Өзіңнен қашып құтыла алмайсың»

Ауылды жақсы көру үшін ауылда туылу керек. Мен қаланың қазағымын, қалада тудым. Ауыл – біздің бастамамыз екенін түсінемін, бірақ ауылда тұрғым келмейді. Ауылға барып, таза ауа жутып, құдықтан су ішіп, даланың жүпар иісіне тамсанып бір-екі күн қонақтап қайтуға болады. Аспанға қарап, таныс жұлдыздарды еске салуға болады. Ал бір-екі күннен кейін қалаға кету керек. Ауылда Интернет жоқ, мен онсыз өмір сүре алмаймын. Ол жерде әлі 18 ғасыр, ал мен 21-ші ғасырда өмір сүруге дағдыланғанмын. Ауылда ешбір жайлылық жоқ. Дұрыстап жуынуға да, киім жууға да жағдай жоқ. Кешіріңіз, дегенмен онда санитарлық тазасыздық. Ал егер ауырып қалсаң? Дәрігер ондаған шақырым жердегі қалада орналасқан. Ауылда фельдшер мен медбике ғана бар.

Ал жас өспірімдер жөнінде не айтуға болады? Мектеп жоқ, ол он шақырым жерде, орталықта орналасқан. Институт жөнінде әңгіме де жоқ: ауыл мен университет – үйлесімсіз түсініктер.

АҚШ-та әр отбасы қаланың тынышсыздығынан алыстау, табиғатта жеке үйде тұруды армандайды екен. Бірақ, біріншіден, мұндай жеке үйдің жанында иесінің автокөлігі турады. Екіншіден, адамдардың ең қажетті ыңғайлылығын қамтамасыз ету үшін үйге барлық коммуникациялар қосылған.

Үшіншіден, ең жақын клиника да, мектеп те екі-үш шақырым жерде орналасқан. Бір сөзбен айтқанда, барлығы 21 ғасыр мен дәуірге сәйкес келеді.

Бірақ Этноуылға және «Көшпенділер мұражайына» мен барар едім. Дегенмен көшпелі тамырларымды еске түсірген жөн болар.

Тут была мобильная реклама Тут была реклама

Комментарии