2642 30-08-2018, 06:30

Если бы я был министром культуры...

Егер мен мәдениет министрі болсам...

Мы продолжаем разговор на тему «Если бы я был министром...». Сегодня речь пойдет о Министерстве культуры и спорта. Поскольку основная часть его полномочий в спортивной сфере передана Национальному олимпийскому комитету, акцент будет сделан на культурной составляющей в деятельности ведомства. Мы предложили экспертам гипотетически представить себя в роли министра и поразмышлять над тем, что бы они сделали для подъема культуры в современном Казахстане и ее популяризации за рубежом.

Земфира Ержан, искусствовед, руководитель проекта «Кобланды» – наизусть»: «Это работа, которой должны заниматься профессионалы»

– На самом деле Министерство культуры (в нашей стране оно курирует еще и спорт) является наиболее важным и ключевым ведомством, если рассматривать его с точки зрения масштабных социальных нужд и государственных потребностей. Разве не очевидно, что претворение в жизнь грандиозных целей и задач, декларируемых в сфере экономики, всецело зависит от человеческих ресурсов, качество которых определяется культурой общества? Так что применительно к этому министерству главной реформой должна быть институциональная: переход от укоренившегося у нас узкого понимания культуры как исключительно концертно-выставочной деятельности к осознанию ее истинной роли и возможностей в качестве ведущей созидательной силы и надежного фундамента для достижений всего социума.

Иначе говоря, задача министерства заключается не только в том, чтобы организовывать впечатляющие шоу к юбилейным датам или демонстрировать культурные достижения страны за рубежом в рамках официальных дней Казахстана. А главным образом в том, чтобы заботиться о сохранении и дальнейшем развитии того самого культурного слоя, при отсутствии или забвении которого многие благородные социальные проекты так и останутся нереализованными.

Чем должна быть обеспечена подобная институциональная реформа? Конечно же, профессиональными кадрами. Но здесь возникают две большие и, похоже, трудноразрешимые в ближайшей перспективе проблемы. Во-первых, приходится констатировать, что за прошедшие четверть века, в течение которых приоритетными считались сугубо экономические стратегии, страна уже потеряла целое поколение гуманитариев, чьи профессии оказались невостребованными. Сейчас, конечно же, декларируется важность гуманитарного знания, предпринимаются шаги по его «реабилитации», но заполнить образовавшуюся поколенческую лакуну нелегко.

Тем более что следствием этого стала вторая проблема, а именно депрофессионализация культурной сферы, основанная на представлении о том, что чиновники могут сами формировать культурную политику. Между тем, грамотное ее выстраивание требует таких же специальных и разнообразных компетенций, которые необходимы, допустим, при запуске космического корабля. Это работа, которой должны заниматься профессионалы!

Взять, например, проблему, связанную с расширением пространства функционирования государственного языка. Я бы обратила на нее особое внимание, поскольку национальный язык являет собой, так сказать, почву, на которой выстраивается здание культуры. Судя по отчетам министерства, для реализации задач языковой политики достаточно проведения конкурсов, дублирования на казахский язык детских анимационных фильмов и т.д. Между тем, языковая проблема требует иного, системного подхода. По сути, она представляет собой творческую задачу, которая должна учитывать все стороны процесса, иметь в виду исторические факты, эффективно работать с современными языковыми явлениями и обладать долговременной перспективой. Выделю некоторые из таких обстоятельств.

В настоящее время казахский язык уступает в языковой конкуренции, поскольку для значительной группы этнических казахов, не желающих говорить на нем, он ассоциируется с посттравматическим колониальным синдромом. Следовательно, его развитие напрямую связано с вниманием к постколониальным исследованиям. В противном случае национальный нигилизм будет постоянным препятствием для восстановления пространства казахского языка.

Что касается наиболее эффективной методики его изучения, то таковой является идея общенационального языкового ликбеза, основанного на текстах казахского эпоса. Многие видные отечественные ученые-гуманитарии подтвердили ее перспективность. Данная методика способна сохранить богатство казахского языка, его лингвистическую специфику, что особенно актуально в современных условиях его активной креолизации. Это и есть тот самый уникальный национальный бренд, который способен сформировать многие позитивные черты характера казахстанцев.

То есть, если бы я была министром, то исполняла бы роль кризисного менеджера. В первую очередь проявила бы интерес к тому, какими видятся культурные проблемы самим профессионалам, издавала бы интеллектуальные журналы, восстановила бы в короткие сроки пространство казахского языка и навела бы порядок в казахском рекламном копирайте. Пока же, как я уже сказала, основные усилия Министерства культуры сосредоточены на концертно-выставочной деятельности. Такая работа тоже необходима, но этим не должен исчерпываться весь потенциал важного государственного органа управления, способного стать системообразующим в контексте формирования прогрессивного казахстанского общества.

Евфрат Имамбек, социо-антрополог, кандидат педагогических наук: «Турист к нам не едет потому, что ему у нас неинтересно!»

– Первым делом я бы пересмотрел концепцию деятельности министерства, сместив акценты с помпезных имиджевых мероприятий на глубокую системную работу по формированию единого культурного пространства Казахстана. Поскольку именно от этого зависит наша культурная безопасность. И если уж тратить деньги, то, конечно, на глубокие исследования социо-культурных процессов в стране. 

Приближается конец третьего десятилетия независимости РК, а мы этим вопросам уделяем все меньше внимания. Да, открываются казахскоязычные телеканалы, численность казахов растет и в абсолютном выражении, и в процентном соотношении... Но при этом сохраняется серьезный дисбаланс в их восприятии казахской культуры. Она у нас все еще находится в положении, скажем так, придатка – обязательного, но не жизненно необходимого.

Отсюда вытекает второй вопрос – о месте казахской культуры в мировом культурном пространстве. Мне приходилось бывать на совещаниях, посвященных повышению туристской привлекательности Казахстана. На них вроде бы как профессионалы обсуждают все что угодно – визовый режим, состояние инфраструктуры, уровень гостеприимства, но только не истинные причины сокращения потоков въездных туристов. А я уже давно говорю: они к нам не едут потому, что им у нас неинтересно!

В сегодняшнем перенасыщенном разнообразной информацией мире человек хочет увидеть что-то такое, чего он не видел больше нигде, а именно самобытность. Но вот ее-то у нас почти не осталось – мы это богатство растеряли в погоне за европейскостью и мировыми стандартами. В этом плане Казахстан проигрывает ближайшему южному соседу – Кыргызстану. Если, к примеру, те же Discovery или National Geographic и снимают в нашем регионе фильмы на тему путешествий и открытий, то в основном о киргизах, либо о казахах, живущих за пределами страны, в частности в Китае, у которых сохранилась действительно интересная самобытность.

Разумеется, мы не сможем решить эти две проблемы, пока не поднимем на должный уровень нашу языковую политику. И это третье, на что бы я обратил внимание, если бы был министром. Сегодня Комитет по языкам в структуре министерства почему-то оказался на третьих ролях и не выполняет даже десятой доли своих функций. Как следствие, за 27 лет независимости казахский язык так и не стал национальным ни для самих казахов, ни для представителей остальных этносов, живущих в стране. Он теряет свои позиции даже в молодежной среде – подрастает уже третье поколение казахстанцев, которые не считают его своим родным.

Как это можно исправить? Для начала предлагаю Комитету основательно поработать с бизнес-структурами. К примеру, сейчас многие производители перестали писать названия товаров на казахском языке либо пишут их очень мелким шрифтом. Налицо прямое нарушение законодательства! Разве министерство не должно строго следить за этим? Или возьмите фешенебельные супермаркеты, где часто бывает сложно получить услугу на казахском языке. Даже ребята, которые приезжают из аулов и устраиваются туда кассирами, разговор с покупателями, как правило, начинают на русском. Разве это нормально? Вы видели подобное в какойнибудь другой стране? Такого нигде нет.

Тем же туристам из-за рубежа нужна аутентичность. Несколько месяцев назад ко мне обратился мой друг – француз русского происхождения, занимающийся организацией туристических туров европейцев, с просьбой показать ему такое место, где живут «настоящие казахи, которые не говорят по-русски». Мне пришлось приложить немало усилий в поисках такого места, и в итоге я отвез его к своим сородичам на животноводческий отгон. То есть иностранцы готовы платить за эту самую аутентичность, но у нас ее нет.

И это только примеры, лежащие на поверхности. Но уже они наталкивают на вывод, что нам нужна целенаправленная системная работа по изменению нашего духовного сознания, а не шумные затратные мероприятия, рассчитанные на сиюминутный успех.

В Казахстане с культурной идентичностью вообще очень серьезные проблемы – она крайне деформирована. И сколько бы мы ее ни декларировали, за 27 лет в этом направлении сделано крайне мало. Но ведь сильнейшим мотивом обретения суверенитета для нас была как раз таки духовная независимость, а уже потом экономическая. Мы, как и практически все в развалившемся «совке», устали быть людьми второго сорта на собственной земле. Разве не так? Тем не менее, наше сознание продолжает оставаться зависимым от внешних факторов, причем речь идет о влиянии не только северного соседа, но и арабской культуры, которая, при всем моем восхищении ею, построена на ином, не тюркском культурном коде. Яркий тому пример – активная исламизация казахской молодежи...

Вот над чем надо думать Министерству культуры. К тому же это его прямая обязанность!

Ольга Батурина, искусствовед, член Союза художников Казахстана: «Большое искусство возникает тогда, когда на него есть заказ»

– Главные задачи министерства культуры – обеспечить доступ к культуре и создать потребность в ней. Эти задачи невозможно решить какими-то частными инициативами, тут нужен глобальный государственный подход. Согласитесь, жить в обществе культурных людей гораздо приятнее, потому что в таком обществе будет атмосфера доверия и доброжелательности. А в наше сложное время (усиливающегося негатива, стрессов, агрессивности) это становится первой необходимостью.

Потребность в культуре у людей нужно воспитывать с детства. Очень хорошим примером в этом плане был советский опыт. Вспомните ту систему творческого образования – музыкальные школы, изостудии, театральные кружки, спортивные секции... Причем действовали они повсеместно и абсолютно бесплатно. Сейчас же большая часть культурного кластера стала коммерческой и доступна лишь в крупных городах. В небольших населенных пунктах с этим очень плохо – у детей нет возможности заниматься саморазвитием, даже для того, чтобы просто понять, к чему у них есть способности.

Что касается доступности, то мало просто открыть дома творчества, пусть даже в самых отдаленных точках. Необходимо возрождать советский опыт, когда по стране гастролировали театры со спектаклями, музыканты с концертами, художники со своими выставками. У любого жителя глубинки тогда была возможность приобщиться к миру искусства, все были в курсе происходящих культурных событий. К сожалению, сегодня мы почти утратили эту связь между регионами. И часто не имеем представления о том, что нового происходит в мире искусства других городов.

Причина как всегда банальна – нехватка средств. Я, конечно, не говорю, что надо слепо копировать прошлый опыт, да и не получится уже вернуть систему полного гособеспечения. Изменился мир, изменились обстоятельства. Но ведь вызовы времени можно и нужно превратить в преимущество, в ресурс роста. То ценное, что было в прошлом, можно взять на вооружение и адаптировать к нашим рыночным механизмам. Последние, увы, пока работают не в пользу искусства.

Но это можно исправить, достаточно сделать одну важную вещь – принять закон «О меценатстве». Пожалуй, это первое, что я бы предприняла, будучи министром!

Уверена, документ этот будет способствовать экономической эффективности благотворительности, созданию в стране института попечительства. Ведь если предоставить нашему бизнесу налоговые преференции, то и благотворительных акций в области искусства станет больше, соответственно арт-рынок начнет развиваться активнее. И это не фантазии – на таком принципе основана вся практика европейской художественной жизни. Посмотрите на любой из известных музеев Европы, и вы убедитесь, что он не состоит на государственном балансе, а существует за счет частных вложений.

Естественно, возникает вопрос: а захотят ли наши бизнесмены спонсировать культурные проекты? Отвечу утвердительно, потому что вижу – сегодня социальная ответственность отечественного бизнеса – это не пустые слова. Другое дело, что есть ряд причин, которые тормозят этот процесс. Например, известный предприниматель Нурлан Смагулов активно помогает нашим художникам, но при этом просит не афишировать свое участие, чтобы не привлекать лишнего внимания. То есть вместо того, чтобы как-то поощрять и стимулировать благотворительную деятельность, государство в лице своих фискальных органов все время бьет меценатов по рукам.

Как ни парадоксально это звучит – искусство может приносить прибыль. Связь между искусством и деньгами – существует. Большое искусство появляется тогда, когда возникают великие заказчики. Если бы не было Медичи, то не было бы и Ренессанса. В нашем случае в роли заказчика могло бы выступить государство, однако пока оно не видит силы искусства.

Речь, конечно, идет не только об изобразительном искусстве – свои проблемы есть у всех видов искусства. Сейчас на высоте в основном искусства зрелищные, а потому и театр, и кино нашим министерством финансируются в большей мере. Следовательно, в этих направлениях мы видим определенные достижения. Посмотрите, к примеру, какой интересный театр «Астана Опера» или новая Казахская национальная академия хореографии в Астане. Благодаря финансовой поддержке у тех же кинодеятелей есть возможность развиваться и участвовать в международных конкурсах.

А что художники? До них никому нет дела, их никто не знает, они почти отрезаны от глобального пространства – живут и творят локально. Хотя на самом деле у нас много талантливых живописцев, скульпторов, графиков, которые были бы интересны миру. Да, в октябре 2017 года провели роскошную выставку казахстанской живописи в Париже в штабквартире ЮНЕСКО, а буквально только что закончилась выставка золотого фонда казахского искусства из хранилища музея им.А.Кастеева в Нью-Йорке... Но это лишь отдельные инициативы, капля в море. А нам нужно действовать масштабно и системно, мы должны активно популяризировать наших художников, интегрировать их в большой мир, как правильно говорит президент. Вот тогда их будут узнавать, и они уже не будут нуждаться в дотациях...

Третье, чему я уделила бы особое внимание, – это снижению уровня бюрократии, из-за которой очень сложно бывает решить какие-то важные вопросы. Есть страны, где вообще нет министерств культуры, но при этом культура находится на очень высоком уровне... Взять тот же Закон «О меценатстве», вопрос о необходимости которого мы поднимали еще лет пять назад, когда писали проект Концепции культурной политики, – он до сих пор лежит в парламенте. Скорее всего, его принятие тормозится на уровне других министерств, которые боятся определенных коррупционных моментов. Оно и понятно: им же все равно, что будет дальше с искусством....

Я не говорю, что Министерство культуры ничего не делает. Напротив, в последние годы было много хороших инициатив – достаточно вспомнить те удивительные выставки, которые прошли в Национальном музее РК в Астане. Несмотря на то, что он открылся совсем недавно, здесь уже провели свои замечательные удивительные выставки-проекты – Эрмитаж (Санкт-Петербург), Третьяковская галерея (Москва), была выставка Терракотовой армии Цинь Шихуанди, которую называют – Восьмое чудо света (Китай). Сейчас еще проходит очень редкая выставка французских символистов и выставка позднего творчества Пабло Пикассо, где каждый экспонат – шедевр. Конкретно в этом направлении работа идет, и она большая и интенсивная. Но вот что касается наших отечественных художников, то лично я пока не вижу системных продвижений.

Вероятно, не хватает специалистов, или ресурсов, в том числе финансовых. Как известно, у Министерства культуры – самый маленький бюджет. Например, у Минобразования он в несколько раз больше. Но если мы декларируем казахстанское искусство как национальный бренд, то следует уделить его развитию должное внимание. Для этого нужны соответствующие реформы, изменения в сознании, иные подходы. Мир уже давно живет по другим законам, и нам пора меняться.

Сейчас мы находимся в поисках собственной идентичности. Мне кажется, ее бесполезно искать в политике или экономике, она однозначно есть в культуре и искусстве. В конце концов, в истории остаются имена художников и творцов, а не политиков. Тем более что наличие развитого искусства – это признак благополучия страны. Считается, что чем больше у нее художников, тем лучше обстоят дела в экономике, и, следовательно, выше уровень жизни общества, причем во всех смыслах.

Біз «Егер мен министр болсам...» тақырыбындағы сұхбатымызды жалғастырамыз. Бүгінгі әңгімемізМәдениет және спорт министрлігі жөнінде. Оның спорт саласындағы өкілеттіктерінің негізгі бөлігі Ұлттық олимпиадалық комитетіне берілгендіктен, ведомствоның мәдени қызметіне тоқталамыз. Біз сарапшыларға өзін министр рөлінде елестетіп, қазіргі Қазақстандағы мәдениетті көтеруге және оны шетелде насихаттау үшін не істейтіні туралы ойымен бөлісуді өтіндік.  

Земфира Ержан, өнертанушы, «Қобыландыны» жатқа білу» жобасының жетекшісі: «Бұл мамандар айналысатын жұмыс»

– Мәдениет Министрлігі (біздің елде ол спортқа да жетекшілік етеді) ауқымды әлеуметтік қажеттіліктері мен үкімет сұраныстары тұрғысынан ең маңызды ведомство болып табылады. Экономика саласындағы мақсаттар мен міндеттер қоғамның мәдениетінен анықталатын адам ресурстарының сапасына тәуелді екені анық емес пе?

Министрліктің міндеті тек мерейтойлық әсерлі шоу жасап, елдің мәдени жетістіктерін Қазақстанның шетелдегі ресми күндерінің шеңберінде көрсету ұйымдастыру ғана емес. Ең бастысы – мәдени бөлікті сақтап одан әрі дамыту, өйткені ол ұмытылса немесе жоғалса көптеген игілікті әлеуметтік жобалар іске асырылмай қалады.  

Реформа немен қамтамасыз етілуі тиіс? Әрине, кәсіби кадрлармен. Бірақ мұнда екі үлкен проблема туындайды. Біріншіден, соңғы 25 жылда тек экономикалық стратегия басым болғандықтан, еліміз гуманитарлық буынды жоғалтып алды, өйткені олардың мамандықтары қажетсіз болды. Қазір, әрине, гуманитарлық білім маңызды деп айтылады, оны «оңалту» үшін қадамдар жасалып жатыр, бірақ босап қалған орынды толтыру оңай емес.

Екінші проблема – «шенеуніктер мәдени саясатты өздері қалыптастырады» деген ұғымда негізделген депрофессионализация орын алды. Алайда, ғарыш кемесінің іске қосу сауатты құрастыруды талап еткендей, мәдениет саласына да арнайы және әртүрлі құзыреттіліктер қажет. Бұл мамандар айналысатын жұмыс!  

Мемлекеттік тіл қолданылатын кеңістікті үлкейту мәселесін алсақ, мен оған ерекше назар аударатын едім, өйткені мәдениеттің ғимараты ұлттық тіл негізінде тұрғызылады. Егер министрліктің есептеріне қарасаң, конкурстар өткізіп, балаларға арналған анимациялық фильмдерді қазақ тіліне аудару және т.б. мәдениет саясатын іске асыруға жеткілікті деп есептеледі. Дегенмен, тіл проблемасы жүйелік тәсілдерді талап етеді. Ол шығармашылық тапсырма сияқты, сондықтан процестің барлық тараптары ескерілуі тиіс: тарихи фактілер, қазіргі заманғы тілдік құбылыстармен тиімді жұмыс істеу және оның ұзақ мерзімді перспективасы болу қажет.

Қазіргі кезде қазақ тілі бәсекелестікке нашар, өйткені этникалық қазақтардың едәуір топтары «оны үйрену отаршылық синдром белгісі» деп, қазақша сөйлеуден бас тартады. Демек, отыршылықтан кейінгі зерттеулер өткізу қажет, әйтпесе ұлттық нигилизм қазақ тілі кеңістігін қалпына келтіруге кедергі болып қала береді.

Ал оны оқытудың неғұрлым тиімді әдістемесі ретінде қазақ эпосының мәтіндерінде негізделген жалпыұлттық тілдік ликбез өткізу идеясы болып табылады. Оның болашағын көптеген гуманитарий-ғалымдар растады. Бұл әдістеме қазақ тілінің байлығын, оның лингвистикалық ерекшелігін сақтап қалуға қабілетті, әсіресе қазіргі замандағы белсенді креолизацияға ұшырау кезеңінде ол өзекті болып табылады. Бұл қазақстандықтардың жағымды мінез-құлқын қалыптастыруға жарайтын нағыз бірегей ұлттық бренд деуге болады.

Егер мен министр болсам, дағдарыс менеджері рөлін атқаратын едім. Бірінші кезекте мәдени проблемалар кәсіпқойлардың өздеріне қандай болып көрінетініне қызығушылық танытадын едім, зияткерлік журналдар шығарып, қысқа мерзімде қазақ тілі кеңістігін қалпына келтіріп, қазақ жарнамалық копирайтта тәртіп орнатар едім. Әзірше, мен айтқандай, қазір мәдениет министрлігінің негізгі күші концерттік-көрмелік қызметінде шоғырланған. Мұндай жұмыстар да қажет, бірақ прогрессивті қазақ қоғамын қалыптастыру контексіндегі жүйе құратын қабілеті бар маңызды мемлекеттік басқару органының әлеуеті тек осымен ғана шектелмеуі тиіс.

Евфрат Имамбек, әлеуметтік-антрополог, педагогика ғылымдарының кандидаты: «Туристтің бізге келмеу себебі – елімізде оған қызық емес!»

– Бірінші кезекте мен министліктің тұжырымдамасын қайта қарастырар едім, яғни көңілді имидждік іс-шаралардан гөрі Қазақстанның мәдени кеңістігін қалыптастыруға бағытталған бірыңғай терең жүйелі жұмыс жүргізуге назар аударатын едім. Өйткені, біздің мәдени қауіпсіздігіміз дәл осыған байланысты. Егер ақша жұмсалса, оны әлеуметтік-мәдени процестерді терең зерттеуге жұмсау қажет.   

Қазақстанның тәуелсіздігінің 30 жылдығы жақындап келеді, ал біз осы мәселелерге барған сайын аз көңіл бөлеміз. Иә, қазақтілді телеарналар ашылып жатыр, қазақтардың саны абсолюттік мәнде де, пайыздық қатынаста да өсуде... Бірақ олардың қазақ мәдениетін қабылдауындағы елеулі теңгерімсіздік сақталады. Ол бізде әлі де қосалқы тәрізді – міндетті болса да, аса маңызды өмірлік қажеттілігі жоқ.

Бұдан екінші мәселе туындайды – әлемдік мәдени кеңістіктегі қазақ мәдениетінің орны. Мен туристік қызығушылығын арттыруға арналған кеңестерге қатысып тұрамын. Онда кәсіпқойлар барлық нәрсені талқылайды– визалық режим, инфрақұрылым, қонақжайлылық, бірақ туристтердің ағындарының қысқаруының шынайы себептерін ешкім аңғармайды. Ал менің бұрыннан бері айтатыным: олардың бізге келмейтін себебі – елімізде оларға қызық емес!

Бүгінгі әр түрлі ақпаратқа толы әлемде адам ешбір жерде көрмеген, даралық нәрсе көруді қалайды. Бірақ бізде ондай ешнәрсе қалмады – еуропалықтарға еліктейміз деп, біз ондай байлығымызды жоғалтып алдық. Бұл тұрғыда Қазақстан ең жақын оңтүстік көршісі Қырғызстанға қарағанда ұтылып отыр. Егер, мысалы, Discovery немесе National Geographic біздің өңірде саяхаттар туралы фильмдер түсірсе, негізінен, олар қырғыздар жөнінде, немесе Қазақстаннан тыс жерлерде тұратын қазақтар туралы түсіреді, атап айтқанда, Қытайда, өйткені онда қызығарлықтай даралық сақталған.

Әрине, біз тіл саясатын тиісті деңгейге көтермей, бұл екі мәселені шеше алмаймыз. Егер мен министр болсам, бұл тағы бір назар аударатын мәселе болар еді. Бүгін министрліктің құрылымында тіл Комитеті үшінші рөлдерде қалған, және ол өз функцияларының тіпті оныншы үлесін де орындамайды. Нәтижесінде, 27 жыл тәуелсіздік кезеңінде қазақ тілі қазақтар үшін де, Қазақстанда тұратын этностардың өкілдері үшін де ұлттық тіл болмады. Ол тіпті жастар ортасында да өз ұстанымын жоғалтып барады, қазақ тілін өз тілім деп санаймайтын қазақстандықтардың үшінші ұрпағы өсіп келеді.  

Оны қалай түзетуге болады? Ұсынатыным, тіл Комитеті бизнес-құрылымдарымен жұмыс жасауы тиіс. Қазір көптеген өндірушілер тауарлардың атауын қазақ тілінде жазуды қойды, немесе олар өте ұсақ қаріппен жазылады. Бұл заңнаманы тікелей бұзу! Сонда министрлік осыны қатаң қадағалауға тиіс емеспе? Немесе жоғары дәрежедегі супермаркеттерді алыңыз, онда қазақ тілінде қызметті алу көбінесе қиынға түседі. Тіпті ауылдардан келіп кассир болып орналасатын балалар да әдетте сатып алушылармен әңгімені орысша бастайды. Бұл дұрыс па? Сіз осындайды басқа елде көрдіңізбе? Мұндай еш жерде жоқ.  

Шетелден келген туристтерге шынайы сәйкестік керек. Бірнеше ай бұрын менің досым, еуропалықтарға туристтік сапарлар ұйымдарстыратын орыс текті француз, хабарласты. Ол орысша сөйлемейтін қазақтар тұратын жерді көрсетуді өтінді. Мұндай орынды іздеп табуға талай әрекет жасауыма тура келді, нәтижесінде мен оларды мал шаруашылығымен айналысатын туыстарыма апардым. Яғни шетелдіктер дәлме-дәлдігі үшін ақша төлеуге дайын, бірақ бізде ол жоқ.

Қазақстанда мәдени сәйкестік деген – маңызды проблема, ол өте қатты деформацияға ұшыраған. Және біз ол туралы қаншалықты айта бергенмен, 27 жыл бойы осы бағытта өте аз жұмыс жасалған. Бірақ біз үшін егемендік алудың негізгі себебі – рухани тәуелсіздік, ал содан кейін экономикалық. Біз өз жерімізде екінші сортты адам болудан шаршадық. Дегенмен, біздің санамыз сыртқы факторларға тәуелді болып қалып отыр, әрі әңгіме солтүстік көршіміздің әсерінде ғана емес, сондай-ақ араб мәдениетінің ықпалында. Мен оны қаншалықты кастерлегенмен, ол өзгеше, түркі емес, мәдени коды негізінде құралған. Осының жарқын мысалы – қазақ жастарының белсенді исламизациясы...

Мәдениет Министрлігі осы жөнінде ойлану керек. Оның үстіне бұл оның тікелей міндеті!

Ольга Батурина, өнертанушы, Қазақстан суретшілер Одағының мүшесі: «Үлкен өнерге тапсырыс болса, ол сол кезде пайда болады»

Мәдениет министрлігің басты мақсаттары – мәдениетке қол жеткізуді қамтамасыз ету және оған деген қажеттілікті туындату. Бұл міндеттерді тек қана жеке бастамалармен шешу мүмкін емес, мұнда жаһандық мемлекеттік көзқарас қажет. Мәдениетті адамдардың қоғамында өмір сүру әлдеқайда жағымды. Ал біздің қиын уақытта ол бірінші қажеттілік, және оны бала кезден тәрбиелеу керек. Бұл тұрғыда өте жақсы мысал – кеңестік тәжірибе. Музыкалық мектептер, көркемөнер студиялары, театр үйірмелері, спорттық секциялар... Әрі олар барлық жерде мүлдем тегін болатын. Қазір мәдени кластердің үлкен бөлігі коммерциялық болды және олар тек ірі қалаларда қол жетімді. Шағын елді мекендерде балалардың бойындағы қабілетін анықтауға немесе оны дамытуға мүмкіндік жоқ. 

Әрине, өткен тәжірибені толығымен көшіру қажет демеймін, өйткені толық мемлекет тарапынан қамсыздандыру жүйесін қайтару мүмкін емес. Әлем өзгерді, мән-жайлар өзгерді. Бірақ уақыттың қиындықтарын өсу ресурсутарына айналдыруға болады. Өткен өмірдегі құнды нәрселерді алып, біздің нарықтық тетіктерге бейімдеуге болар еді. Соңғылары, өкінішке орай, әзірше өнердің пайдасына жұмыс істемейді.

Бірақ бұны түзетуге болады, ол үшін тек бір маңызды нәрсе жеткілікті – «Меценатство туралы» заң қабылдау. Мен министр болсам, ең алдымен осыны іске асыратын едім!

Бұл құжат қайырымдылықтың экономикалық тиімділігін арттырып, елімізде қамқоршылық институтының құруына өз үлесін қосатынына сенімдімін. Біздің бизнеске салық преференцияларын берсе, өнер саласында қайырымдылық акциялары көп болады, арт-нарығы белсендірек дами бастайды. Бұл қиял емес, – барлық еуропалық көркем өмір тәжірибесі осындай принциптерде негізделген. Еуропадағы кез келген танымал музейге қарасаңыз, олардың мемлекеттік балансында тұрмай, жеке салымдар арқылы қызмет ететініне көз жеткізуге болады. 

Әрине, енді мынадай сұрақ туындайды: біздің бизнесмендер мәдени жобаларға демеушілік жасауға келісеме? Келіседі, өйткені мен өзім көріп жүргендей – бүгін отандық бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі – бос сөз емес. Бірақ бұл процестерге кедергі жасайтын бірнеше себептер бар. Мысалы, белгілі кәсіпкер Нұрлан Смағұлов суретшілерге белсенді көмектеседі, бірақ өзіне артық назар тартпау үшін, қатысқаны туралы ашық айтпауды өтінеді. Қайырымдылық қызметін көтермелеп, ынталандырудың орнына, мемлекет өзінің фискалдық органдары арқылы меценаттардың қолын қағып отырады.   

Қаншалықты ғажап болып естілсе де – өнер пайда әкелуі мүмкін. Өнер мен ақша арасында байланыс бар. Ұлы тапсырыс берушілер келгенде, үлкен өнер туындайды. Медичи болмаса, Ренессанс та болмас еді. Біздің жағдайда тапсырыс берушінің рөлінде мемлекет шықса болар еді, алайда ол әзірше өнердің күшін көрмей тұр.

Өнердің барлық түрлерінде өз проблемалары бар. Қазір негізінен ойын-сауық өнері биіктікте, сондықтан министрлік көбінесе театр және киноны қаржыландырады: өте әдемі «Астана Опера» театры, Қазақ ұлттық хореография академиясы салынды. Қаржылық қолдауының арқасында кино қайраткерлерінің дамуға және халықаралық конкурстарына қатысуға мүмкіндіктері бар.

Ал суретшілер ше? Оларда ешкімнің ісі жоқ, оларды ешкім білмейді, олар жаһандық кеңістіктен бөлік өмір сүріп, шағырмашылықпен жергілікті деңгейде айналасады. Дегенмен, бізде де әлемге қызықты болатын көптеген талантты суретшілер мен мүсіншілер бар. 2017 жылы қазан айында Парижде, ЮНЕСКО-да Қазақстанның кескіндеме өнерінің тамаша көрмесін өткіздік, ал жақында Нью-Йоркте А. Қастеев атындағы мұражайдың сақтау қоймасындағы қазақ өнерінің алтын қорының көрмесі аяқталды... Бірақ бұл тек жеке бастамалар. Бізге кең ауқымды, жүйелі әрекет ету керек, біз суретшілерімізді белсенді дәріптеу арқылы оларды, президент айтқандай, үлкен әлеммен біріктіруіміз қажет. Олар танылмалдыққа иеленген кезде, өздері де дотацияны талап етпейтін болады...

Назар аударатын үшінші мәселе, – бюрократия деңгейін төмендету, кейде оның кесірінен қандай да бір маңызды мәселелерді шешу өте қиын. Кейбір елдерде мәдениет министрліктері жоқ, бірақ сонынң өзінде оларда мәдениет өте жоғары деңгейде... «Меценатство туралы» заңның қажеттілігі жөнінде біз бес жыл бұрын (мәдени саясаты Тұжырымдамасының жобасын жазған кезде) көтергенбіз – ол әлі күнге дейін парламентте жатыр. Оның қабылдауы белгілі бір сыбайлас жемқорлық сәттерден жасқанып отырған басқа министрліктер деңгейінде тежеліп жатыр. Ол түсінікті: өнердің ертенгі күні не болсада, оларға бәрі бір емеспе.... 

Мәдениет Министрлігі ештеңе жасамайды деп айтпаймын. Керісінше, соңғы жылдары көптеген жақсы бастамалар болды – Астанадағы ҚР Ұлттық музейінде өткен ғажайып көрмені еске алсақ та жеткілікті. Оның жақында ғана ашылғанына қарамастан, мұнда өздерінің тамаша таңғажайып көрме-жобаларын өткізгендер: Эрмитаж (Санкт-Петербург қаласы), Третьяков галереясы (Мәскеу), Әлемнің сегізінші ғажайыбы деп аталатын халықаралық Цинь Шихуандидің терракоттан жасалған армиясы (Қытай). Қазір өтіп жатқан көрме – француз мамандарының көрмесі және Пабло Пикассоның кейінгі шығармашылығының көрмесі, мұндағы әрбір экспонат – шедевр. Әрине, осы бағытта үлкен және қарқынды жұмыс жүргізліп жатыр. Бірақ біздің отандық суретшілерді алсақ, онда мен әзірше жүйелі өрлеуді көріп тұрғаным жоқ. Бәлкім, мамандар немесе ресурстар жетіспейді, соның ішінде қаржылық. Белгілі болғандай, мәдениет Министрлігінде ең кішкентай бюджет. Мысалы, Білім және ғылым министрлігінде бірнеше есе көп. Бірақ егер біз қазақстандық өнерді ұлттық бренд деп танытатын болсақ, оның дамуына назар аудару керек. Бұл үшін тиісті реформа жасап, санамызды өзгертіп, өзге тәсілдерді қолдану қажет. Әлем бұрыннан бері басқа заңдармен өмір сүріп жатыр, бізге де өзгеретін мезгіл келді.

Қазір біз өзіндік бірегейлікті іздеудеміз. Меніңше, оны саясат пен экономикадан іздеудің пайдасы жоқ, ол мәдениетте және өнерде сөзсіз бар. Ақыр соңында, тарихта саясаткерлердің аттары емес, суретшілер мен шығармашылардың есімдері қалады... Дамыған өнер – елдің береке-бірлігінің белгісі. Елде суретшілер көп болса, демек экономика ахуалы жақсы, яғни, қоғамның өмір сүру деңгейі барлық жағынан жоғары деп есептеледі.

Комментарии