3504 24-08-2018, 13:00

Если бы я был министром труда и социальной защиты ...

Егер мен еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі болсам...

Central Asia Monitor начинает цикл публикаций под рубрикой «Если бы я был министром». В них мы попытаемся глазами профильных экспертов взглянуть на то, в каких реформах нуждается та или иная сфера жизни государства, то или иное ведомство. А начать решили с Министерства труда и социальной защиты – уж слишком много у населения накопилось к нему вопросов. Они, в частности, касаются низкого прожиточного уровня, незащищенности работающих, неадекватных размеров социальных выплат...

Мы попросили каждого из наших спикеров гипотетически представить себя в роли министра и поразмышлять над тем, решением каких проблем они бы занялись в первую очередь.

Айдар Алибаев, общественный деятель, глава Союза потребителей финансовых услуг «Финпотребсоюз»: «Эти «авгиевы конюшни» придется долго чистить»

– Не будучи министром, я, конечно же, не знаю всех тонкостей – чем на самом деле сегодня занимается министерство, что находится у него на первом плане, а что на втором, поэтому не могу охватить весь спектр нерешенных проблем. Однако, исходя из интересов граждан, считаю, что наибольшего внимания требуют следующие вопросы.

Во-первых, необходимо пересмотреть штатное расписание министерства и его подразделений на местах. Даже не сомневаюсь, что там много «лишних» людей и дублирующих функций между центральным аппаратом, соответствующими управлениями при акиматах и подведомственными организациями. Благодаря такой ревизии можно высвободить значительные ресурсы...

Во-вторых, я бы провел тщательный аудит всех программ и проектов (хотя бы за последние 5-10 лет), на которые выделялись значительные бюджетные средства. Таковых было немало – достаточно вспомнить всевозможные дорожные карты, связанные с «увеличением рабочих мест», «занятостью населения», «сокращением безработицы», «развитием села» и т.д. Главная задача – выяснить, насколько эффективно они были реализованы в плане финансовых затрат и полученных результатов. Уверен, что многие из них, «съев» значительные объемы бюджетных средств, не были доведены до конца и не принесли народу никакой пользы. При этом наверняка вскроются многочисленные махинации и коррупционные схемы. Чистить «авгиевы конюшни» придется долго.

В-третьих, я бы занялся пересмотром всех социальных выплат (пенсии, стипендии, пособия по инвалидности, потере кормильца, потере трудоспособности и т.д.) и величины прожиточного минимума. Естественно, в сторону увеличения, причем существенного, чтобы люди, наконец, их ощутили. Понятно, что силами одного министерства добиться этого невозможно. Подобные вопросы нужно пробивать через высшее руководство страны, путем трансформации различных составляющих бюджета. Но разве не для того нужен министр, чтобы доносить до центра нужды людей?!

Естественно, возникнет вопрос: где взять деньги? Лично я считаю, что эта важная задача вполне решаемая. Достаточно выявить неэффективные бюджетные траты и оптимизировать расходы. К примеру, можно урезать аппетиты силовиков (их слишком много, а толку в плане безопасности граждан мало) или госкомпаний (которые, кроме долгов, ничего не умеют зарабатывать). Сэкономить можно также на огромной и неэффективной армии чиновников, пустых и пафосных мероприятиях и т.д. Резервов на самом деле много...

В-четвертых, необходимо, наконец, основательно заняться вопросами занятости. В стране более 7 процентов экономически активного населения – безработные, а более 30 процентов – самозанятые. Это уже не просто проблема, это настоящая беда! Нужно все силы сконцентрировать на данном направлении – создавать новые рабочие места, отправлять людей на переквалификацию, активно привлекать молодых и пожилых людей...

В-пятых, я бы предложил (в качестве альтернативы повышению пенсионного возраста) внести в законодательство норму, которая бы стимулировала создание рабочих мест для пожилых граждан, то есть позволяла бы им продолжать работать. Несправедливо, когда человек, сохранивший хорошее физическое и психическое здоровье, имеющий огромный трудовой опыт, выпадает из поля зрения государства, оказывается на обочине.

В-шестых, нужно всерьез взяться за борьбу с коррупцией и нарушениями служебной дисциплины. Причем это должно быть задачей No1 для любого министерства и ведомства. Недавно, к примеру, стало известно, что в Казахстане зарегистрировано более 50 случаев (по трем уже предъявлено обвинение), когда женщины досрочно оформляли себе пенсии. Понятно, что самостоятельно они не смогли бы такое провернуть, им оказывали содействие работники социальных органов на местах... И ведь это только верхушка айсберга. В нашей стране в принципе деградирует понятие «трудовая дисциплина», а госорганы насквозь пронизаны коррупцией. С этим срочно что-то надо делать.

Ну и, наконец, в-седьмых, я бы позаботился о том, чтобы привлечь в министерство побольше грамотных, толковых и, главное, честных людей...

Список предложений и инициатив можно продолжить. Уверен, что проблем и «узких мест» в Министерстве труда и соцзащиты предостаточно. Но если начать хотя бы с того, что я перечислил, то уже можно будет в разы повысить эффективность этого ведомства.

Мурат Машкенов, генеральный секретарь Конфедерации труда Казахстана, председатель профсоюза работников транспорта и автодорог: «Механизм индексации зарплат в нашей стране не работает»

– В последние годы мы чаще всего сталкиваемся с неудовлетворенностью граждан размерами заработных плат. Следовательно, этому направлению я бы уделил внимание в первую очередь. Причем особый упор сделал бы на решение двух задач:

Первая – урегулирование вопроса, касающегося разницы в зарплатах наших граждан и привлекаемых иностранных специалистов. Как известно, нерезиденты зачастую получают в разы больше резидентов, хотя выполняют, казалось бы, одинаковую работу. При этом у них больше гарантий и солиднее соцпакет. Необходимо сократить этот разрыв и строго следить за тем, чтобы в будущем работодатели его не допускали, поскольку любая диспропорция может вызывать серьезное недовольство среди населения.

Вторая – индексация зарплат, которая сейчас отсутствует. Так сложилось, что эта процедура у нас не стала ни обязанностью работодателей, ни обязанностью государства. Если последнее что-то и индексирует, то в основном пенсии, пособия и другие социальные выплаты. А все остальное отдано на откуп индивидуальным трудовым отношениям. К сожалению, уровень нашей культуры и правовой грамотности, плюс, конечно же, личные интересы бизнес-структур не позволяют решать эти вопросы, так сказать, полюбовно.

То есть механизм индексации зарплат в нашей стране не работает – я заявляю это со всей ответственностью! Этот вопрос нужно ставить не только перед правительством, но и перед президентом. Суть моего предложения заключается в том, чтобы внести в Трудовой кодекс норму, которая бы обязывала работодателей производить индексацию заработной платы в случае роста цен на товары и услуги. Если же инфляцию удается предотвратить, то работодатели могут действовать на свое усмотрение, так сказать, по совести.

Другая проблема, требующая срочного решения, касается безопасности труда. Сегодня в Казахстане достаточно много категорий граждан, работающих в тяжелых, вредных или опасных условиях. К тому же в последнее время появилось огромное количество новых профессий, которые до сих пор не изучены на предмет соблюдения соответствующих норм (освещенность, загазованность, повышенная радиация и т.д.). В связи с этим предлагаю провести тщательную экспертизу трудовых процессов на наличие неблагоприятных факторов, влияющих на здоровье людей.

Скажем, нам часто приходится слышать о необходимости повышения производительности труда в стране. Но ведь, чтобы это произошло, нужно сначала обеспечить нормальные условия для этого самого труда. Увы, многие наши граждане не доживают до пенсии, потому как растет смертность на производстве...

Еще одна проблема в сфере трудовых отношений, которую бы я поднял на государственном уровне, – это неконтролируемая трудовая миграция. Сложившаяся ситуация выглядит очень скверно. На территории Казахстана рабочая сила распределена очень неравномерно: на юге – перенасыщение, на севере – нехватка... К тому же мы наблюдаем отток трудовых ресурсов за рубеж. Причем уезжают профессионалы – медики, инженеры, ученые, а приезжают (из Узбекистана, Китая и других стран) люди без квалификации и даже образования. Взять тех же переселенцев-оралманов – это уже огромная армия, которая практически не участвует в экономике, в производстве, а оседает, главным образом, в сфере торговли...

Что делать? Нужно поднимать престиж рабочих профессий, открывать ПТУ, всевозможные курсы повышения квалификации. Есть хорошие примеры, когда крупные корпорации обучают специалистов за свой счет. Но это единичные случаи, а хотелось бы, чтобы остальные компании тоже об этом задумались...

К сожалению, вопросы неконтролируемой миграции, да и многие другие проблемы в рамках одного ведомства решить сложно. Элементарно не хватает нужных специалистов. Поэтому я бы поставил перед правительством вопрос о том, чтобы вернуть трудовую инспекцию в Министерство труда и соцзащиты. Как известно, ранее было принято решение о передаче этого органа в структуры акиматов. Время показало, что оно было ошибочным.

Вообще, вопросы охраны, безопасности, законности труда должны быть в руках только этого ведомства. К сожалению, нам часто приходится наблюдать за тем, как местные исполнительные органы власти, имея влияние на такие структуры, как государственная инспекция, попросту скрывают, замалчивают многие проблемы. Имеются в виду те же задержки зарплат, неисполнение государственных заказов, данные по миграции, коллективные споры и конфликты, которые возникают на местном уровне.

И, наконец, я бы сделал упор на необходимости привлечения социальных партнеров – независимых профсоюзов и неправительственных организаций, поскольку институт общественной инспекции как таковой в Казахстане не работает. В трудовом законодательстве его фактически уничтожили. Зато ввели институт производственных советов, которые оказались полностью подотчетными работодателю. Это было большой ошибкой. Ведь очевидно, что не может быть независимым профсоюзный эксперт, который сам работает на данном предприятии.

Все эти вопросы нужно пересмотреть и внести соответствующие поправки в трудовое законодательство.

Зауреш Батталова, общественный деятель, президент Фонда развития парламентаризма в Казахстане: «Казахстан сложно назвать социальным государством

– Если бы я оказалась во главе этого ведомства, то, во-первых, поставила бы вопрос о его разделении на два самостоятельных – министерство, которое будет регулировать трудовые отношения, и министерство, которое сосредоточится на социальной защите населения. Во многих продвинутых странах эти функции строго разграничены, поскольку это две абсолютно разные сферы, которые требуют совершенно разных подходов.

Во-вторых, я бы пересмотрела размер прожиточного минимума. На данный момент он составляет чуть больше 28 тысяч тенге, то есть недотягивает даже до ста долларов. Все мы понимаем, что обеспечить гражданину достойную жизнь на эти деньги нереально. Прожиточный минимум должен быть таким, чтобы на него можно было купить достаточное количество продуктов питания, товаров первой необходимости и получить обязательные услуги, в том числе медицинские. Причем это не должна быть единичная акция.

Очень важно, чтобы министерство на регулярной основе проводило анализ уровня жизни населения и в соответствии с этим корректировало не только величину прожиточного минимума, но и состав минимальной потребительской корзины, а также минимальный размер заработной платы. Лично я никогда не видела у нас подобных исследований. Каждый раз заглядываю на сайт МТСЗ, а там вечно какие-то конкурсы – «лучший социальный проект», «лучший социально ответственный бизнес»... Ну, разве сейчас это так важно? Такой поверхностный подход абсолютно неприемлем в нынешней ситуации.

В-третьих, необходимо пересмотреть размеры пенсий и социальных пособий. Они на самом деле очень низкие. Поймите, наконец, раз уж Казахстан объявил себя социальным, правовым и демократическим государством, то он просто обязан оказывать помощь тем категориям граждан, которые в этом нуждаются. В министерстве должны быть созданы специальные отделы, которые будут заниматься соответствующей аналитикой. Именно на основе этих расчетов должны утверждаться размеры социальных выплат, а сегодня они, такое ощущение, будто берутся с потолка...

В-четвертых, министерство должно мониторить то, как осуществляется социальная защита другими ведомствами и акиматами, кому и какую поддержку они оказывают. Сейчас эта работа пущена на самотек, она никем не контролируется. В итоге мы наблюдаем повсеместное нарушение прав социально уязвимых граждан, которых зачастую незаконно увольняют или вовсе не принимают на работу, а если и принимают, то, как правило, на низкую зарплату. Сюда же можно отнести невыделение дополнительных социальных выплат, к примеру, экологических, если, допустим, люди проживают в экологически неблагополучных регионах, или на медицинское обслуживание. Порой доходит до абсурда – люди с серьезными заболеваниями (даже потерявшие конечности или другие органы) не могут получить инвалидность из-за бюрократической волокиты. Хотя я подозреваю, что государство просто хочет на них сэкономить.

В-пятых, я бы заострила внимание на жилищных проблемах населения. В нашем законодательстве прописаны 11 категорий социально уязвимых слоев населения, которые должны обеспечиваться жильем при поддержке государства, – это инвалиды, многодетные, участники ВОВ, войны-афганцы и другие. Но что мы видим? Эти люди стоят в очередях по 25 лет, но так ничего и не добились. Самое печальное, что министерство в продвижении этих вопросов всегда занимало пассивную позицию. Это нонсенс!

Вообще, сегодняшняя деятельность Министерства труда и соцзащиты больше напоминает деятельность НПО. У него нет четкой политики, стратегического менеджмента, оно даже не считает нужным отчитываться перед гражданами. Причем происходит это не по вине самого ведомства – проблема заключается в неправильном позиционировании государства в целом. Как я уже говорила, оно объявило себя социальным, но по факту таковым не является.

Сделав основной акцент на экономическом развитии, оно при этом не уделяло должного внимания социальным реформам, хотя, по идее, это неразделимые вещи. Ведь о состоянии экономики государства судят, в первую очередь, по качеству жизни его граждан. А когда видишь, какие у нас зарплаты, пособия, прожиточный минимум и потребительская корзина, то напрашивается лишь один вывод: экономические достижения государства не столь значимы, как оно пытается всем доказать. Ведь только в бедной стране социально уязвимые категории граждан могут жить так бедно...

 

Central Asia Monitor «Егер мен министр болсам» айдарымен жарияланымдар циклын бастайды. Сарапшылардың көзқарасы арқылы біз мемлекеттің өміріндегі қай саласында қандай реформалар керек және қай ведомстваларда не қажеттіліктер бар екенін көруге тырысамыз. Ең алдымен Еңбек және әлеуметтік қорғау министрлігінен бастауды ұйғардық, өйткені халықта оған деген көп сұрақтар жиналған. Олар, атап айтқанда, өте төмен күнкөріс деңгейіне, жұмыс істейтіндердің қорғаусыздығына, әлеуметтік төлемдердің қисынсыз мөлшеріне қатысты...

Біз әр спикерімізге өзін министрдің рөлінде елестетіп, бірінші кезекте қандай проблемаларды шешумен айналысатыны туралы ой-пікірлерімен бөлісуді сұрадық.

Айдар Әлібаев, қоғам қайраткері, қаржылық қызмет көрсетуді тұтынушылардың «Финпотребсоюз» Одағының басшысы: «Бұл "ат қораны" тазалау ұзақ  уақытқа созылады»

– Мен министр болмағандықтан, әрине, барлық егжей-тегжейлерін білмеймін, бүгін министрлік шын мәнінде қай жұмыстармен айналысады, қай мәселе бірінші орында тұр, ал қайсысы - екінші кезекте, сондықтан шешілмеген мәселелер спектрін толықтай айта алмаймын. Алайда, азаматтардың мүдделерін негізге ала отырып, көп көңіл бөлуді талап ететін келесі мәселелер деп ойлаймын:

Біріншіден, министрліктің және оның жергілікті бөлімшелерінің штат кестесін қайта қарастыру қажет. Бұл жерде көптеген «артық» адамдар бар екендігінде менің тіпті ешқандай күмәнім жоқ. Сонымен қатар әкімдіктер жанындағы тиісті басқармаларында және ведомстволық бағынысты ұйымдарда орталық аппаратымен қосалқы атқарылатын функциялар бар. Мұндай ревизия арқасында айтарлықтай ресурстар босатуға болады...

Екіншіден, мен барлық елеулі бюджет қаражаты бөлінген бағдарламалар мен жобалардың (ең болмағанда соңғы 5-10 жылғы) мұқият аудитын өткізетін едім. Ондайлар аз емес –түрлі жол карталарды еске түсіру де жеткілікті: «жұмыс орындарының көбеюмімен», «халықты жұмыспен қамтумен», «жұмыссыздықтың қысқаруымен», «ауылдың дамуымен» байланысты және т.б. Басты міндет – олар жоспардағы қаржылық шығындар мен алынған нәтижелер бойынша қаншалықты тиімді іске асырылғанын анықтау. Олардың көпшілігі елеулі бюджет қаражатының көлемін «жеп», халыққа ешқандай пайда әкелмегініне сенімдімін. Бұл ретте, әрине көптеген сыбайлас жемқорлық схемаслары ашылады. «Ат қораны» ұзақ уақыт тазалауға тура келеді.

Үшіншіден, мен барлық әлеуметтік төлемдердің (зейнетақы, шәкіртақы, жәрдемақы, мүгедектігі бойынша, асыраушысынан айырылғаны ұшін, еңбек ету қабілетін жоғалтқандықтан) және ең төменгі күнкөріс деңгейін қайта қараумен айналысатын едім. Әрине, ұлғайту жағына қарай, яғни адамдар оларды сезінетін болсын. Бір министрліктің күшімен бұған жету мүмкін емес екендігі түсінікті. Осындай мәселерді жоғарғы басшылық арқылы, еліміздің бюджеттегі әр түрлі құрастырушыларды трансформациядан өткізіп, шешу керек. Бірақ, министр адамдардың қажеттіліктерін орталыққа жеткізу үшін қажет емес пе?!

Әрине, ақшаны қайдан алуға болады? - деген сұрақ туындайды. Менің жеке ойымша, бұл өте маңызды міндет толығымен шешілетін болады. Тиімсіз бюджеттік жұмсауды анықтап, шығыстарды оңтайландыру жеткілікті. Мысалы, қүш-құат құрылымдардың тәбетін азайту (олардың саны тым көп, ал бірақ, амал тұрғысынан азаматтардың қауіпсіздігі аз) немесе мемлекеттік компаниялардың (олар қарызданудан басқа ештеңе табуға икемі жоқ). Сондай-ақ тиімсіз шенеуніктердің армиясы және ешбір мағынасы жоқ іс-шаралар есебінен үнемдеуге болады. Резервтер шын мәнінде көп...

Төртіншіден, жұмыспен қамту мәселелерімен дұрыстап айналысу қажет. Елімізде экономикалық тұрғыдан белсенді халықтың 7% жұмыссыздар, 30% – өзін-өзі жұмыспен қамтығандар. Бұл жай ғана мәселе емес, бұл нағыз қасырет! Барлық күш-жігерді осы бағытқа аудару керек: жаңа жұмыс орындарын құру, адамдардың біліктілігін асыруға жіберу, жас және егде адамдарды белсенді тарту қажет...

Бесіншіден, менің ұсынысым (зейнетақы жасын жоғарылатуға байланысты балама ретінде): заңнамаға қарт азаматтар үшін жаңа жұмыс орындарын құруға ынталандыратын нормалар енгізілсін, яғни ол жұмыс істеуін жалғастыруға мүмкіндік берген болар еді. Жақсы физикалық және психикалық денсаулығын сақтаған, үлкен еңбек тәжірибесі бар адам, мемлекеттің назарына ілінбей, жол жиегінде қалғаны - әділетсіздік.

Алтыншыдан, сыбайлас жемқорлыққа және қызметтік тәртіпті бұзушылыққа қарсы күресті шындап қолға алуымыз керек. Бұл кез-келген министрлік пен ведомствоның №1 міндеті болуы тиіс. Мысалы жақында белгілі болғандай, Қазақстанда 50-ден астам әйелдер мерзімінен бұрын өзіне зейнетақы ресімдегені тіркелді (үшеуіне қазір айып тағылды). Әрине, өздігінен мұндайды жасау мүмкін емес, оларға әлеуметтік органдарының жергілікті бөлімдерде қызметкерлер жәрдем көрсеткен... Және бұл тек айсбергтің төбесі. Біздің елімізде негізінен «еңбек тәртібі» деген ұғым төмендеп барады, ал мемлекеттік органдар сыбайлас жемқорлыққа батып кеткен. Осы мәселені тез арада шешу қажет.

Жетіншіден, министрлікке көбірек сауатты, түсіндігі мол, және, ең бастысы, адал адамдарды тартуға әрекет ететін едім...

Ұсыныстар мен бастамалар тізімін тағы да жалғастыруға болады. Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігінде проблемалар жеткілікті екеніне сенімдімін. Бірақ егер қазір ең болмағанда менің атап өткен мәселелерден бастаса, онда осы ведомствоның тиімділігін еселеп арттыруға болады.

Мұрат Машкенов, Қазақстан еңбек Конфедерациясының бас хатшысы, көлік және автожолдар кәсіподағының төрағасы: «Біздің елде жалақыны индексациялау механизмі жұмыс істемейді»

– Соңғы жылдары біз азаматтардың төлемақы өлшемдеріне риза еместігін жиі байқап жүрміз. Демек, мен бірінші кезекте осы бағытқа назар аударатын едім. Әрі екі мәселені шешу үшін ерекше екпін жасайтын едім:

Біріншісі – біздің азаматтар мен шетелдік мамандардың төлемақыларының айырмашылығын ретке келтіру қажет. Белгілі болғандай, жұмысты бірдей орындағанмен резидент еместер көбінесе бірнеше есе үлкен төлемақы алады. Оған қосымша олардың көп кепілдіктері бар және әлеуметтік пакеті де астам. Мұндай алшақтықты қысқартып, қатаң қадағалау керек және болашақта жұмыс берушілер ондайды болдырмауы қажет, себебі кез-келген диспропорция халық арасында айтарлықтай наразылық тудырады.

Екінші –жалақыны индексациялау, ол қазір жоқ. Қазір бұл рәсім бізде не жұмыс берушілердің, не мемлекеттің міндетіне айналмады. Егер мемлекет индексацияласа да, негізінен ол зейнетақы, жәрдемақы және басқа да әлеуметтік төлемдерді индексациялайды. Ал қалғаны жеке еңбек қатынастарына байланысты болып қалды. Өкінішке орай, біздің мәдени және құқықтық сауаттылығының деңгейі және бизнес-құрылымдардың жеке мүдделері бұл мәселелерді сүйіспеншілікпен шешуге мүмкіндік бермейді.

Яғни жалақыны индексациялау тетігі біздің елде жұмыс істемейді – мен осыны барлық жауапкершілікпен мәлімдеймін! Бұл сұрақты үкіметке ғана емес, президентке де қоюға болады. Менің ұсыныстарымның мәні - мынадай норма енгізілсін: Еңбек кодексіне тауарлар мен қызметтер қымбаттаған кезде жұмыс берушілер жалақыны индексациялау тиісті, ол енді осыған міндеттенеді. Егер инфляция тоқтатылса, жұмыс берушілер өз қалауы бойынша, ар-ожданына қарап әрекет етуі мүмкін.

Басқа шұғыл шешім талап ететін проблема еңбек қауіпсіздігіне қатысты. Бүгін Қазақстанда айтарлықтай көп санаттағы азаматтар ауыр, зиянды немесе қауіпті жағдайларда жұмыс істейді. Оның үстіне соңғы уақытта көптеген жаңа мамандықтар пайда болды, олар әлі күнге дейін сақталуына тиісті нормалар бойынша зерттелмеген (жарықтандыру, газдануы, жоғары радиация және т. б.). Осыған байланысты, адам денсаулығына қолайсыз әсер ететін факторларды анықтау мақсатында еңбек процестерін мұқият сараптамадан өткізуді ұсынамын.

Айталық, біздің елімізде еңбек өнімділігін арттыру туралы көп естиміз. Бірақ оны жасау үшін, ең алдымен, қалыпты жұмыс жағдайларды қамтамасыз ету керек. Өкінішке орай, біздің көптеген азаматтар зейнетақыға дейін өмір сүрмейді, өйткені өндірісте өлім-жітім өсіп барады...

Тағы бір еңбек қатынастары саласындағы мемлекеттік деңгейде көтерілетін мәселе – бұл бақыланбайтын еңбек көші-қоны. Қалыптасқан жағдай өте нашар болып көрінеді. Қазақстан аумағында жұмыс күші біргелкі бөлінбеген: оңтүстігінде – артықшылық, солтүстігінде жетіспеушілік... Оның үстіне, біз еңбек ресурстарының шетелге кетуін байқап отырмыз. Кетіп жатқандар -мамандар (дәрігерлер, инженерлер, ғалымдар). Ал келіп жатқандар -Өзбекстан, Қытай және басқа да елдерден біліктілігі төмен адамдар және тіпті білімі жоқтар. Қоныс аударған оралмандарды алсақ – бұл қазірдің өзінде үлкен армия, олар іс жүзінде экономикаға, өндіріске қатыспайды, негізінен, сауда саласында орын алады...

Не істеу керек? Жұмысшы мамандықтардың беделін көтеру керек, кәсіби-техникалық оқу орындарын, түрлі біліктілікті арттыру курстарын ашу керек. Жақсы мысалдар бар: ірі корпорациялар өз есебінен мамандарды оқытады. Бірақ бұл бірлі-жарым, ал қалған компаниялар да бұл туралы ойланғаны жақсы болар еді...

Өкінішке орай, бақылаусыз көші-қон, және басқа да көптеген мәселелерді бір ведомствоның аясында шешу қиын. Қажетті мамандар жетіспейді. Сондықтан мен үкімет алдына мемлекеттік еңбек инспекциясын Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігіне қайтару туралы мәселе қоятын едім. Өздеріңізге белгілі, бұдан бұрын оны әкімдіктерінің құрылымыдарына беру туралы шешім қабылданған. Уақыт көрсеткендей, ол қате болып шықты.

Жалпы, құқық қорғау, қауіпсіздік, заңдылық және жаңа технологиялар тек осы ведомствоның қолында болуы керек. Өкінішке орай, біз жиі көретіндей, жергілікті атқарушы билік органдары мемлекеттік инспекциясына ықпал етіп, көптеген мәселелерді мүлде жасырып қояды. Кешіктірілген жалақы, мемлекеттік тапсырыстардың орындалмауы, көші-қон бойынша мәліметтер, жергілікті деңгейде пайда болатын ұжымдық даулар мен қақтығыстар.

Және мен әлеуметтік серіктестер – тәуелсіз кәсіподақтар және үкіметтік емес ұйымдардың жұмысқа тарту қажеттілігіне ерекше назар аударатын едім, өйткені Қазақстанда қоғамдық инспекция институты жұмыс істемейді. Еңбек заңнамасында ол іс жүзінде жойылды. Есесіне өндірістік кеңестер институтын енгізді, бірақ олар жұмыс берушіге толық бағынатын болып шықты. Бұл үлкен қателік. Өйткені әлбетте, өзі жұмыс істейтін мекемедегі кәсіпорын сарапшысы тәуелсіз болуы мүмкін емес.

Барлық осы мәселелерді қайта қарауымыз керек және еңбек заңнамасына тиісті түзетулер енгізу қажет.

Зәуреш Батталова, қоғам қайраткері, парламентаризмді дамыту Қорының президенті: "Қазақстанды әлеуметтік мемлекет деп атау қиын"

– Егер мен осы ведомствоның басшысы болсам, онда, біріншіден, оны екі дербес министрліктерге бөлу туралы сұрақ қоятын едім. Еңбек қатынастарын реттейтін министрлік, және әлеуметтік қорғауға баса назар аударатын министрлік. Көптеген дамыған елдерде бұл функциялар қатаң шектелген, өйткені бұл екеуі мүлдем әр түрлі тәсілдерді талап ететін салалар.

Екіншіден, мен ең төменгі күнкөріс деңгейінің мөлшерін қайта қарастырар едім. Қазіргі уақытта ол 28 мың теңгеден сәл асады, яғни жүз долларға да жетпейді. Бәріміз түсінеміз, бұл ақшаға азаматқа лайықты өмір қамтамасыз ету мүмкін емес. Ең төменгі күнкөріс деңгейі жеткілікті азық-түлік, бірінші кезекте қажетті тауарларды алуға, міндетті қызметтерге қол жетқізу, оның ішінде медициналық. Және бұл бір реттік акция болмауы тиіс.

Министрлік тұрақты негізде халқының өмір сүру деңгейін анықтау үшін талдау жүргізгені және осыған сәйкес түзетулер еңгізу өте маңызды. Ең төменгі күнкөріс деңгейін, сондай-ақ ең төменгі тұтыну себеті мен жалақының ең төменгі мөлшерін қадғалау тиіс. Мен өзім бізде осындай зерттеулерді ешқашан көрмедім. ЕХҚМ сайтына жиі кіріп тұрамын, ал онда қашан қарасаң, конкурстар – «үздік әлеуметтік жоба», «үздік әлеуметтік жауапты бизнес»... Шынымен қазір бұл маңызды ма? Мұндай үстірт көзқарас қазіргі ахуалға мүлдем жарамайды.

Үшіншіден, зейнетақы мен әлеуметтік жәрдемақыны қайта қарау қажет. Олар шын мәнінде өте төмен. Түсініңіздер, Қазақстан өзін әлеуметтік, құқықтық және демократиялық мемлекет деп жариялаған болса, онда ол мұқтаж азаматтарға көмек көрсетуі қажет. Министрлікте тиісті аналитикамен айналысатын арнайы бөлімдер құрылуы тиіс. Дәл осы есептердің негізінде әлеуметтік төлемдердің мөлшері бекітілуі қажет, ал бүгін олар төбеден алынғандай болып сезіледі...

Төртіншіден, министрлік басқа да ведомстволар мен әкімдіктерде әлеуметтік қорғау қалай жүзеге асырылатынын, кімге қандай қолдау көрсетіліп отырғанын қадағалау қажет. Қазір бұл жұмыс бетімен кеткен, оны ешкім бақыламайды. Нәтижесінде, біз көріп отырғандай, әлеуметтік осал азаматтарға қатысты жаппай құқықтарын бұзу: оларды көбінесе жұмыстан заңсыз шығарады немесе мүлдем жұмысқа қабылдамайды, ал егер қабылдаса, онда, әдетте, төмен жалақы төлейді. Мұнда қосымша әлеуметтік төлемдердің берілмеуін айтуға болады, мысалы, экологиялық, егер адамдар экологиялық қолайсыз аймақтарында тұратын болса, немесе медициналық қызмет көрсету. Кейде елеулі аурулармен (тіпті аяқ-қолын немесе басқа органдарын жоғалтқандар) бюрократиялық кедергінің кесірінен мүгедектік алатын мүмкіндігі болмайды. Дегенмен менің ойымша, мемлекет олардың есебінен үнемдеуді қалайды.

Бесіншіден, мен тұрғын үй проблемаларына ерекше назар аударатын едім. Біздің заңнамада жазылған (11 санат) халықтың әлеуметтік осал топтары мемлекеттің қолдауымен тұрғын үймен қамтамасыз етілуі тиіс, бұл мүгедектер, көп балалы аналар, ҰОС, ауған соғысына қатысушылар, және басқа да. Бірақ біз нені көріп отырмыз? Бұл адамдар кезекте 25 жыл бойы тұрып, патерге қол жеткізбеді. Ең өкініштісі, бұл министрлік осы мәселелерді ілгерілетуде әрқашан пассивті ұстанымды алады. Бұл нонсенс!  

Жалпы, бүгінгі Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігіның іс-әрекеті ҮЕҰ қызметіне көбірек ұқсайды. Оның анық саясаты, стратегиялық менеджменті жоқ, ол тіпті азаматтардың алдында есеп беру керек деп санамайды. Әрі ол ведомствоның кінәсі емес – проблема мемлекеттің өзін-өзі жайғастыруында. Мен айтып кеткендей, ол өзін әлеуметтік деп жариялаған, бірақ іс жүзінде осындай болып табылмайды.

Негізгі акцентті экономикалық дамуға жасап, ол әлеуметтік реформаларға назар аудармаған, алайда, идея бойынша, бұл бөліңбейтін заттар. Өйткені, мемлекеттің экономикасын ең алдымен тұрғындарының өмір сапасы арқылы анықтайды. Ал бізде жалақы, жәрдемақы, ең төменгі күнкөріс деңгейі мен тұтыну себеті қандай екенін көргенде, бір ғана қорытынды шығаруға болады: мемлекеттің экономикалық жетістіктері (оны қанша дәлелдеуге тырысқанмен) асып тұрған жоқ. Өйткені тек кедей елдегі әлеуметтік осал санаттағы азаматтар осындай кедей өмір сүреді...

Комментарии