17589 23-04-2018, 21:00

Существует ли расовая сегрегация в казахстанском спорте?

Қазақ спортында нәсілдік сегрегация бар ма?

Тема «нас, казахов, притесняли, нам не давали пробиться наверх в советское время, и это продолжается по сей день» постоянно будируется в СМИ и соцсетях. Очередная такая  публикация появилась в «Фейсбуке» на днях. Можно было бы не обращать на нее внимания, если бы в качестве автора не выступил Галым Байтук, президент Альянса блогеров Казахстана, имеющий много подписчиков в ФБ и не возражающий, когда его с коллегами называют лидерами общественного мнения. Да и мимо заголовка трудно пройти  – «Расовая сегрегация KZ».

Казахи в футболе и хоккее

Существует ли расовая сегрегация в казахстанском спорте?

Свои «размышления» Байтук иллюстрирует примерами из казахстанского спорта. А поскольку спортивная тематика мне близка и как болельщику, и как журналисту, то проигнорировать его пост я просто не мог.

Автор пишет (здесь и далее стилистика и пунктуация сохранены): «К сожалению и в независимом Казахстане присутствуют примеры дискриминации казахов. Ладно с этими объявлениями о приеме на работу специалистов славянской внешности, об этом много говорят. Но вот вопрос давления на казахов в спорте очень ярко выражен. Хоккей, футбол, биатлон и ряд других видов спорта, куда многим талантливым спортсменам- казахам вход заказан».

Прежде чем что-то утверждать, человек, ответственный за свои слова, должен хотя бы «изучить матчасть». Но, похоже, Байтук считает это лишним. Взять упоминаемый им хоккей. На недавнем чемпионате мира среди женских команд за сборную Казахстана играли девять казашек, или более 40 процентов от всего состава. В молодежной сборной (до 20 лет), которая по итогам ЧМ впервые за долгие годы пробилась в элитный дивизион, были семеро парней-казахов. И это в виде спорта, который представители коренного этноса стали осваивать относительно недавно.

Теперь футбол. В последнем матче национальной сборной под руководством российского специалиста Александра Бородюка (отборочный поединок к чемпионату мира 2018-го с армянами) за нее играли семеро казахов, четверо с украинскими фамилиями, один грузин и еще один, этническая принадлежность которого нигде не указывается. В недавнем матче против болгар уже под руководством Станимира Стоилова состав главной команды страны был следующим: 8 футболистов с казахскими фамилиями, 2 – с русскими, 2 – с украинскими, 1 – с узбекской, 1 – с ингушской. В молодежной сборной казахи уже несколько лет составляют большинство. В клубах, участвующих в чемпионате страны, их тоже много: где-то до половины заявочного списка, где-то чуть меньше. Было бы больше, если бы часть вакансий не занимали заведомо более сильные легионеры из дальнего зарубежья – африканцы, южноамериканцы, экс-югославы и т.д. Но вопрос «привлекать иностранных футболистов или нет» - уже из другой оперы.

Третий вид спорта, который назвал Байтук, – биатлон. Ниже он добавил: «Вопиющий случай был в биатлоне, где выступал талантливый парень из ВКО - Диас Кенесов и которого мягко говоря взашей вытолкали из национальной сборной». Во-первых, автор переврал фамилию – не Кенесов, а Кенешев. Во-вторых, уроженца Урджарского района держали в сборной почти десять лет – до сезона 2015/16, когда ему исполнилось 30 и когда стало окончательно ясно, что ничего серьезного на международном уровне он не добьется. Его лучший результат в индивидуальных гонках на этапах Кубка мира – 70-е место. Однажды он прыгнул выше головы на мировом первенстве – 33-е место. А в остальном прозябал на 70-80-х позициях. Впрочем, и другие наши биатлонисты того поколения не  особо блистали. Поэтому был взят курс на резкое омоложение мужской сборной, и на Олимпиаду-2018 поехала обновленная команда.

В силу природно-климатических условий зимние виды спорта у нас культивируются в основном на севере и востоке страны, а также в Алматы – в регионах, где доля казахского населения до недавнего времени была низкой. Поэтому в 1980-х-1990-х годах более или менее конкурентоспособных спортсменов коренной национальности можно было пересчитать по пальцам одной руки: лыжник Каликан Нагомбаев (кстати, двукратный чемпион мира среди юниоров), конькобежка Кенжеш Сарсекенова… Но в последнее время ситуация стала меняться. Посмотрите динамику: если в 2002-м и 2006-м на зимних Олимпийских играх выступало по одному казаху, в 2010-м – четверо, то в 2014-м – уже десять, а в 2018-м – двенадцать (из 46). И наверняка в дальнейшем эта тенденция будет только усиливаться.

Кто навязал нам борьбу?

Или вот еще одна фраза Байтука: «Тогда почему мы не выигрываем на спортивных скачках, стрельбе из лука и метании копья?». Видимо, «главный блогер страны» не знает, что год назад казахстанские лучники сенсационно выиграли командное первенство на первом этапе Кубка мира (победив в финале действующих олимпийских чемпионов), а на втором стали серебряными призерами. Сегодня они занимают очень высокое третье место в мировом рейтинге. И из четырех лучников, добившихся столь впечатляющих результатов, трое – казахи: Ойбек Сайдиев, Султан Дузельбаев, Санжар Мусаев.  

Словом, Байтук создает искаженную картину. В результате он, пытаясь сыграть на национальных чувствах казахов и стремясь предстать  в образе их защитника, добивается совершенно противоположного эффекта: у людей, прочитавших его пост, может сложиться впечатление, что казахи ничего в спорте (за исключением единоборств) не добиваются. То есть, оперируя ложными фактами, он вольно или невольно принижает достижения своих соплеменников, которые на самом деле играют ключевые роли в различных национальных сборных, завоевывают медали крупных международных турниров.  

Заслуживает внимания и такой пассаж Байтука: «… сейчас в наши головы заложили правило, мол казахи по своему физическому сложению не могут конкурировать в ряде спортивных дисциплин с игроками других наций. И даже многие из нас принимают это на веру, и считают, что наш спорт это только единоборства. Полная чушь я скажу вам друзья».

Вопрос: кто «заложил» это правило? Например, очень почитаемый казахскими спортивными журналистами директор Республиканского колледжа спорта Амалбек Тшанов, бывший министр и экс-аким Жамбылской области, однажды в интервью так и заявил: «Казахи генетически предрасположены к единоборствам». Сами эти журналисты очень много пишут (в том числе книги), снимают телепередачи и документальные фильмы о Серике Конакбаеве, Жаксылыке Ушкемпирове, Абильсеите Айханове, Даулете Турлыханове, то есть о борцах и боксерах. И, напротив, крайне редки публикации о пятиборце Тимуре Досымбетове, велогонщике Марате Сатыбалдиеве, ставших в советское время чемпионами мира. Хотя тот же Сатыбалдиев может рассказать много интересного, о чем сужу по нашему разговору с ним. Иначе говоря,  сама же казахская спортивная общественность (не вся, но значительная ее часть) формирует такое мнение: дескать, бокс и борьба – это наше все, а остальные виды – лишь постольку-поскольку.

Да и политика, проводимая спортивным руководством страны с момента обретения независимости, была ориентирована, главным образом, на культивирование единоборств, а позже еще и тяжелой атлетики, поскольку в них казахстанцам легче завоевывать олимпийские медали. Легче в силу скромных финансовых запросов этих видов спорта и относительно невысокого уровня мировой конкуренции в них – по сравнению с легкой атлетикой, плаванием, игровыми видами, которым отдают предпочтение наиболее развитые и богатые страны мира… Поэтому большинство казахских мальчишек и девчонок шли в секции бокса и борьбы.

Есть еще одно немаловажное обстоятельство. Единоборствами можно заниматься в любом ауле. Тогда как многими другими, особенно требующими больших залов и бассейнов, дорогостоящих снарядов и инвентаря, – только в городах, да и то не во всех. До недавнего времени казахи были преимущественно сельскими жителями, но теперь они стремительно урбанизируются. И посмотрите, сколько за последние годы появилось казахов и казашек в сборных Казахстана по фехтованию, плаванию, фигурному катанию, спортивной гимнастике, гребле на байдарках и каноэ, лыжной акробатике, шорт-треку! Тут тебе и циклические виды, и силовые, и эстетические, и экстремальные…

То есть вопрос действительно не в генетических особенностях какого-то этноса (хотя в отдельных случаях они, наверное, играют определенную роль), а в условиях для занятий тем или иным видом спорта. Здесь Байтук прав, но адресовать свой пассаж ему следовало совсем другим людям.

Слова против фактов  

Еще одна цитата из поста Байтука: «Мне много поступало жалоб от родителей казахов, чьи дети не могут попасть в команды мастеров по игровым видам спорта». Вы можете представить себе футбольного или хоккейного тренера, который отказывается брать в свою команду молодого талантливого игрока только потому, что он казах, русский или кореец? Если такие и встречаются, то это «самоубийцы». Тренер команды мастеров –  человек, нанятый профессиональным клубом, – получает зарплату, которая многим обывателям даже не снилась, и, чтобы его не лишили хлебной должности, он легко пожертвует ради результата своими националистическими убеждениями, если таковые у него есть. И не станет смотреть на разрез глаз или цвет кожи, если игрок способен обеспечить этот самый  результат.

Родители очень часто переоценивают таланты и возможности своих чад – впрочем, как и  сами молодые спортсмены. Отсюда обычно и проистекают жалобы на то, что им якобы не дают ходу. Вот и Байтук пишет про себя: «Помню когда я играл в русский хоккей (бенди) меня не брали на серьезные соревнования, хотя не уступал в мастерстве другим игрокам славянской внешности». Но кто в данном случае оценивал уровень его мастерства? Он сам?  И с какой стати мы должны принимать на веру его оценку собственных талантов?

На днях у меня в «Фейсбуке» возник спор с другим журналистом. Он – активный сторонник версии, поддерживаемой многими казахскоязычными СМИ, о том, что спортсменов-казахов в советские годы откровенно зажимали. В частности, речь зашла об упомянутом выше борце Абильсеите Айханове. Мол, его, однажды ставшего чемпионом СССР, не брали в сборную Союза, а потом засуживали арбитры именно потому, что он был казахом. В качестве аргумента приводятся воспоминания самого борца и его тренера, то есть людей заинтересованных, объективность которых сомнительна.

В таких случаях (тем более что ни у меня, ни у моего оппонента нет других доказательств, ни я, ни он не видели тех турниров – все-таки первая половина 1960-х), я больше склонен доверять документам и фактам. А они свидетельствуют о том, что Айханов поднимался на пьедестал почета союзного первенства лишь тогда, когда первые номера сборной СССР Александр Медведь из Белоруссии и Александр Иваницкий, родившийся на Украине, боролись в другой весовой категории. Двое последних в период с 1961-го по 1967-й, выступая в двух самых тяжелых весах, выиграли все «золото» чемпионатов мира и Олимпиад. То есть они были действительно сильнейшими на планете. Замена их означала определенный риск, идти на который  спортивное руководство СССР, озабоченное медалями и победой в противостоянии с США, не желало.

Безусловно, Айханов - тоже очень одаренный и заслуженный борец, но ему не повезло выступать в одно время с двумя такими гигантами. Родись он  чуть раньше или чуть позже – может (и скорее всего), его карьера сложилась бы более удачно. Но зачем приплетать сюда этнический фактор? К тому же мы знаем немало примеров, когда казахи в составе сборной СССР становились призерами Олимпиад и чемпионатов мира – Досымбетов, Сатыбалдиев, Конакбаев, Ушкемпиров, Гусман Косанов, ватерполисты, хоккеисты на траве. Ведь им никто не закрывал дорогу.  

Игры патриотов

Вообще, принимать на веру слова самих спортсменов надо с большой осторожностью. Тем более когда они утверждают, что их якобы гнобят по причине принадлежности к той или иной национальности.

Во второй половине «нулевых» годов я работал в республиканской газете «Sport&KS». И из публикаций наших журналистов наибольшее количество просмотров, по несколько десятков тысяч, собрали  два интервью. Первое – с молодым тогда еще футболистом столичного «Локомотива», переименованного позже в «Астану», Жамбылом Кукеевым, который рассказал в том числе о конфликте с главным тренером россиянином Сергеем Юраном (заголовок: «Юран запрещал разговаривать на казахском»).  Второе – с «летающим лыжником» Радиком Жапаровым, который жаловался на то, что главный тренер сборной Дионис Воднев третирует подопечных-казахов. И чем все закончилось? Юран, упрекавший Кукеева в нежелании «пахать» на тренировках, в конце сезона ушел, а сменивший его немец Хольгер Фах сослал Жамбыла в «дубль» за нарушение дисциплины. Талантливого, но нетребовательного к себе футболиста хватило еще на два-три года, после чего его карьера (а было-то ему всего 24) стремительно пошла по наклонной – большой спорт не терпит легковесного к себе отношения. В сборной Казахстана по прыжкам с трамплина спустя пару месяцев после интервью Жапарова тоже сменился главный тренер, но и с заступившим на этот пост Кайратом Биекеновым обличитель не смог ужиться и вскоре оставил спорт, хотя был самым талантливым в команде. Согласитесь, очень показательные примеры.

Но вернемся к Байтуку. Понятны мотивы, которыми он руководствовался, публикуя свой пост, - желание заработать лишние очки в глазах казахов, прослыть патриотом. Популизм, одним словом. В этом не было бы ничего предосудительного, если бы он не исходил из изначально ложных посылов. Да и вообще, полагаю, что настоящие, в моем понимании,  казахи вполне самодостаточны и не нуждаются в том, чтобы их все время жалели и представляли как жертв чьих-то козней.

Вволю пофантазировав на тему «Кто виноват?», Байтук завершает свой пост столь же классическим вопросом: «Что делать?». И  добавляет:  «Как нам стать конкурентоспособными в своей стране?».   

Думаю, ответ очевиден: перестать ныть и плакаться, буквально упиваясь старыми обидами, обвиняя в своих неудачах других, – и наконец-то заняться самими собой. Серьезно заняться…

 

 

Үнемі БАҚ пен әлеуметтік желілерде «біз, қазақтар, кеңестік дәуірде және осы күнге дейін шетте қалып жүрміз» деген тақырыптар жиі талқыланады. Бір осындай басылым Facebook-да пайда болды. Авторы Ғалым Байтук, Қазақстандағы блогерлер альянсының президенті, FB-та көптеген ізбасарлары бар. Сонымен қатар ол және оның әріптестері қоғамдық пікір басшылары деп аталғанына қарсылық білдірмейді. Оның үстіне «Рационалды сегрегация KZ» деген тықырыпта жазылған басылымды елеусіз қалдыруға болмас.

Футбол мен хоккейдегі қазақтар

Существует ли расовая сегрегация в казахстанском спорте?

Байтук өзінің «ойларын» қазақстандық спорт түрлерінен мысалға келтіреді. Мен өзім жанкүйер ретінде де, журналист ретінде де спортқа жақын болғандықтан, оның сөздеріне көңіл аудардым.

Автор былай деп жазады: «Өкінішке орай, тәуелсіз Қазақстанда қазақтарды кемсіту жиі кездеседі. Тек славян ұлттарды жұмысқа жалдау туралы хабарландырулар жөнінде көп айтылған. Бірақ қазақтарға спорт түрлерінде қысым жасау мәселесі өте айқын. Хоккей, футбол, биатлон және спорттың басқа түрлеріне көптеген талантты қазақстандық спортшыларға жол жабық».

Бірдеңені бекітпес бұрын, сөзіне жауапты адам кем дегенде проблеманың «материалдык бөлігін» зерттеуге тиіс. Бірақ, Байтук оны қажет емес деп санайды. Оның айтқан хоккейін алыңыз. Жақында Қазақстан құрамасы үшін әйелдер командалары арасындағы Әлем чемпионатында тоғыз қазақ қызы, немесе бүкіл құрамның 40 пайызы ойнады. Көптеген жылдар бойы алғаш рет элиталық дивизионға өткен жастар құрамында (20 жасқа дейін) жеті қазақ жігіті бар еді. Ал бұл байырғы этнос өкілдері жақында үйрене бастаған спорт түрінде болған жетістік.

Енді футбол жайында. Россиялық маман Александр Бородюктың басшылығымен өткен ұлттық құрамасының соңғы матчында (2018 ж Әлем кубогы іріктеу матчы, армяндармен кездесу), жеті қазақ, төрт украин, бір грузин, және ұлты көрсетілмеген бір спортсмен қатысты. Станимир Стоилов басшылығымен болгарларға қарсы өткен соңғы ойында қазақтар еліміздің жоғарғы командасының үлкен бөлігі болды: 8 қазақ, 2 орыс, 2 украин, 1 өзбек, Қазақтардың жастар құрамында көп жылдар бойы көпшілікті қазақтар құрайды. Ұлттық чемпионатқа қатысатын клубтарда да олардың көпшілігі бар. Сонымен қатар, тізімнің жартысын африкалықтар, оңтүстік америкалықтар, экс-югославтар құрайды. Әрине, легионерлер болмағанда, қазақтар одан да көп болар еді. Бірақ «шетелдік ойыншыларды тарту керек пе, жоқ па» деген мәселе – ол мүлдем басқа әнгіме.

Байтук атаған үшінші спорт түрі биатлон болып табылады. Оның айтуынша: «Жанжалды жағдайда ШҚО-дан келген талантты жігіт Диас Кеңесов биатлон ұлттық құрамасынан сыпайы айтқанда желкеленіп қуылды». Біріншіден, фамилиясы Кенесов емес, Кеңешев. Ол Ұржардан келіп 30 жасқа толғанға дейін, 2015/16 жж маусымына дейін, яғни он жыл бойы ұлттық құрамасының тізімінде болды. Келешекте ол халықаралық деңгейде елеулі үлкен табысқа жететін спортсмен емес екені айқын болды. Әлем кубогының жекелеген жарыстарындағы ең үздік нәтижесі 70-ші орын. Әлем чемпионатында - 33 орын. Ал қалған кезде 70-80 орында. Алайда, сол ұрпақтың биатлонистері ерекше жарқырамайды. Сондықтан ерлер командасы жасартылып, 2018 жылғы Олимпиадаға жаңартылған команда аттанды.

Табиғи және климаттық жағдайларға байланысты қысқы спорт түрлері негізінен елдің солтүстігінде және шығысында, сондай-ақ Алматыда орын алады. Осы региондарда қазақ халқының саны соңғы кезге дейін аз болған. Сондықтан 1980-1990 жылдар аралығында бәсекеге қабілетті деген қазақ спортшылары бір қолдың саусақтарында есептелуі мүмкін: шаңғышы Каликан Нагомбаев (айтпақшы, жасөспірімдер арасындағы екі дүркін әлем чемпионы), скейтер Кенжес Сарсекенов. Бірақ жақында жағдай өзгерді. Динамикаға қараңыз: 2002 және 2006 жылдары Қысқы Олимпиада ойындарында бір қазақ, 2010 жылы – төрт қазақ, одан кейін 2014 жылы – 10 қазақ, ал 2018 жылы он екі қазақ (46). Және болашақта бұл үрдіс тек қана арта түседі.

Бізді жанжалға кім итермелейді?

Байтуктың тағы бір сөзі мынау: «Сонда неліктен біз спорттық ат жарыстарында, садақ атуда, найза лақтыруда ұтпаймыз?». Шамасы, «елдің бас блогері» білмеген болар. Осыдан бір жыл бұрын қазақ садақшылары (қорытынды ағымдағы Олимпиада чемпиондарын жеңіп) Әлем кубогының бірінші кезеңінде командалар арасындағы чемпионатта жеңді, ал екінші кезеңде күміс жүлдегері атанды. Бүгінде олар әлемдік рейтингте үшінші орынға ие. Осындай әсерлі нәтижелерге қол жеткізген төрт садақшы, оның үшеуі - қазақтар: Ойбек Сайдиев, Сұлтан Дүзелбаев, Санжар Мұсаев.

Бір сөзбен айтқанда, Байтук мәселені бұрмалап, теріс түсінік беріп отыр. Оның постын оқыған адамдарда қазақтар спортта (жекпе-жек қоспағанда) ештеңеге жарамайды деген пікір туындауы мүмкін. Қазақтардың ұлттық сезіміне сүйеніп, қорғаушы жолында тұруға тырысқанмен автор толығымен қарама-қарсы әсер береді. Яғни, жалған фактілерді қолданып, ол әдейі ме әлде байқаусызда ма ірі халықаралық турнирлердің медаль иегерлері, түрлі ұлттық командаларда шын мәнінде маңызды рөл атқараган қазақ спортсмендерінің жетістіктерін недәүір төмендетеді.

Сондай-ақ, назар аударарлық Байтуктың мынадай сөздері бар: «... қазір біздің басымызға қазақтар басқа халықтардың ойыншыларымен спорттық түрлерінің бірқатарында физикалық жағдайы бойынша бәсекеге түсүі мүмкін емес деген ереже қаланды. Тіпті біздің көпшілігіміз оны дұрыс деп есептейді және біздің спортымыз тек қана күрес дегенге күмәнсіз сенеді. Ол барып турған ақылсыздықтық деп айта аламын».

Сұрақ: кім осы ережені «қалаған»? Мысалы қазақстаннның спорт журналисттері өте құрметтейтін бұрынғы Спорт министрі және Жамбыл облысының экс-әкімі, Республикалық спорт колледжінің директоры Амалбек Тшанов, бір сұхбатында былай деді: «Қазақтар генетика негізіңде жекпе-жек спорт турлеріне икемделген». Сол журналисттер балуандар мен боксшылар Серік Қонақбаевқа, Жақсылық Ушкемпиров, Абілсеит Аюханов, Дәулет Тұрлыханов туралы өте көп жазады (оның ішінде кітаптар да бар), және телебағдарламалар мен деректі фильмдер түсіреді. Ал, керісінше, кеңестік заманда әлем чемпиондары атағына ие болған бессайысшы Тимур Досымбетов және велошабандоз Марат Сатыбалдиев елімізде өте сирек жарияланады. Сол Сатыбалдиев көптеген қызықты әңгімелер айтып беретін мумкіндігі бар. Басқаша айтқанда, қазақ спорт қоғамдастығының өзі (бәрі болмаса да, оның маңызды бөлігі) осындай пікір қалыптастырады: бокс және күрес бізге лайық, ал қалғандары өте қажет емес.

Сондай-ақ тәуелсіздік алған сәттен бастап еліміздің спорт басшылығының саясаты, жекпе-жек спортын дамыту негізінен шоғырланған болатын, кейінірек ауыр атлетика қосылды, өйткені қазақстандықтар сол спорттан олимпиадалық медальді оңай жеңіп алуы мүмкін. Және осы спорт қарапайым қаржылық қажеттіліктері мен жаһандық бәсекелестік салыстырмалы түрде жеңіл атлетикадан, жүзуден, спорттың ойын түрлерінен әлде қайда оңай. Дамыған бай елдер спорттың элиталық түрлеріне көңіл бөледі. Ал қазақтың ұлдары мен қыздары кезінде бокс және курес секцияларына қатысқан.

Тағы бір өте маңызды жағдай бар. Кез-келген ауылда жекпе-жекпен айналысатын мүмкіндік бар. Бірақ басқа көптеген спорт түрлеріне үлкен залдапр, бассейндер, қымбат жабдықтар қажет. Ондай мүмкіндіктер қалалардың да бәрінде бола бермейді. Жақын уақытқа дейін қазақтар көбінесе ауыл тұрғындары болды, бірақ қазір олар жылдам урбанизацияланды. Соңғы жылдары Қазақстанда семсерлесу, жүзу, мәнерлеп сырғанау, гимнастика, каноэде жүру, тау шаңғысы акробатикасы, шарт-тректе қазақтың жігіттері мен қыздары бар! Мұнда циклдік түрлері, қуатты түрлері, эстетикалық және экстремалды спорт...

Яғни, мәселе этносдың генетикалық ерекшеліктерінде емес (кейде олар рөл ойнауы мүмкін), проблема нақты спортпен шұғылдану үшін жасалған жағдайлар мен мүмкіншіліктерге тіреліп тур. Бұл жерде Байтук дұрыс айтады, бірақ ол ондай сөздерді мүлдем басқа адамдарға жолдауы керек еді.

 

Фактілерге қарсы сөздер

Байтуктың лауазымынан тағы бір үзінді: «Маған ата-аналардан көп шағым түседі, олардың балалары ойын спорты бойынша шеберлер тобына кіре алмайды». Қазақ, орыс немесе корей болғандықтан жас талантты ойыншыны өз командасына қабылдаудан бас тартатын футбол немесе хоккей жаттықтырушысын елестете аласыз ба? Егер олар солай жасаса, «өз-өзіне қол жұмсағаны». Шеберлер командасының жаттықтырушысы - кәсіби клубы жалдаған адам, кез келген жағдайда көптеген қарапайым адамдар тіпті армандамаған жалақысы бар ауқатты жұмысынан айырылып қалмас үшін, және спорттық табыстар жолында ол өз ұлтшылдығын құрбан етеді. Егер ойыншы бірдей нәтиже бере алатын болса, тренер көздің немесе терінің түсінің кескініне қарамайды.

Ата-аналар өз балаларының қабілеттерін және мүмкіндіктерін өте жоғары бағалайды, жас спортшыларда солай істейді. Осылайша оларға спортқа баруына жол берметіні жөнінде шағымдар туындайды. Байтук өзі туралы былай деп жазады: «Мен орыс хоккей (бенди) ойнап жүргенде, славян ойыншыларымен салыстырғанда шеберлігім кем түспейтін, бірақ мені күрделі бәсекелестікке апармайтын». Бұл жағдайда оның шеберлігін кім бағалады? Ол өзі ме? Неліктен біз өзінің таланттарына қатысты жеке бағалауына сенуіміз керек?

Бір күні мен Facebook-та бір журналистпен дауға түстім. Көптеген қазақ тіліндегі БАҚ-тардың қолдауымен қазақстандық спортшылар кеңестік кезеңдерде ашық түрде сығылып кеткен нұсқасының белсенді жақтаушысы болып табылады. Атап айтқанда, жоғарыда аталған әнгіме жауынгер Әбілсейіт Айхановтың оқиғасы жөнінде. Ол бір рет КСРО чемпионы атанды, ұлттық құрама үшін одаққа алмай, қазақ болғандықтан арбитрлар оны жоққа шығарды деген пікірлер болды. Дәлел ретінде, жауынгердің және оның жаттықтырушысының естеліктері беріледі, яғни мүдделі тұлғалар, бірақ ондай пікірдің объективтілігі күмәнді.

Мұндай жағдайларда (мен де, менің қарсыласым да басқа ешқандай дәлел таба аламадық, өйткені, мен де, ол да сол турнирді көрген емеспіз - 1960 жылдың бірінші жартысында өткен), Мен құжаттар мен фактілерге сенімдімін. Айхан чемпион болған кезде Украинада дүниеге келген Александр Иваницкий және белорус Александр Медведев әр түрлі салмақта күрескен болатын. 1961-1967 жж. кезеңдегі осы екі спортсмен ең ауыр салмақта күресіп, әлем чемпионаттарының және Олимпиада ойындарының барлық «алтындарын» жеңіп алды. Яғни, олар планетада ең күшті болды. КСРО спорт басшылығы оларды ауыстыруды қаламады, өйткені Құрама Штаттармен қарсыластық кезінде жеңіс пен медаль ұтып алу өте маңызды болды.

Әрине, Айханов - өте талантты және лайықты күрескер, бірақ ол спортшы екі осындай гигантпен бір мезетте өнер көрсете алмады. Ол дүниеге сәл ерте, немесе кеш келгенде мүмкін оның мансабы әлдеқайда сәтті болар еді. Бірақ мұнда неліктен этностықты қосасыз? Сонымен қатар, біз көптеген мысалдар білеміз - КСРО құрама командасында қазақтар Олимпиада ойындары мен Әлем чемпионаттарында жеңімпаз атанды; Досымбетов, Сатыбалдиев, Қонақбаев, Үшкемпіров Гусман Қосанов, су добы, шөпке хоккей. Өйткені ешкім олардың жолын бөгеп тастамады.

Кім кінәлі және не істеу керек?

Тұтастай алғанда, сенімге ие болу үшін спортшылардың сөздеріне өте мұқият болу керек. Әсіресе, егер олар бір немесе басқа ұлтқа тиесілі болғандықтан, оларды ұрып-соғып жатқанын айтады.

«Нөлдік» жылдардың екінші жартысында республикалық «Спорт & KS» газетінде жұмыс істедім. Біздің журналистердің басылымдарының ішінде он мыңдаған адам көрген, екі сұхбат алындды. Біріншісі - астаналық «Локомотив» командасының (кейін «Астана» деп өзгертілді), жас ойыншысы Жамбыл Кукеев. Ол әңгімесінде бас жаттықтырушысы Ресей азаматы Сергей Юранмен болған жанжал  туралы айтты (тақырыбы: «Юран қазақша сөйлеуге тыйым салған»). Екінші - «ұшатын шаңғышы» Радик Жапаров команданың бас тренері Дионис Воднев қазақ шәкірттеріне қаталдық көрсетеді деп шағымданды.

Ол немен аяқталды? Кукеевке қорлық көрсеткен Юран, маусымының аяғына дейін жұмыс істеп, кетіп қалды, оның орнына келген неміс Хольгер Фах Жамбылды тәртіп бұзғаны үшін «дубльге» айдап салды. Үлкен спорт өзіне деген жеңіл көзқарасты көтермейді. Талантты, бірақ еркіндікке салынған (ол тек 24 жаста болған) спортшының қызуы тек 2-3 жылға жетіп, ол тез арада төмендеп кетті. Шаңғымен трамплиннен секіруден Қазақстан ұлттық құрамасы Жапаровтың берген сұхбатынан кейін екі ай өткенде бас тренерін алмастырған, сонымен қатар осы постқа келген Қайрат Байкеновпен тіл табыса алмай, командадағы ең дарынды шанғышы болсада, ол жігіт спортты тастады. Мынау өте айқын мысалдар.

Бірақ, Байтукке қайта оралайық. Ол өз постын жариялауға әкелген себептері түсінікті - қазақтардың алдында қосымша ұпайлар табу ниеті, патриот болу. Бір сөзбен айтқанда популизм. Ал, жалпы нағыз қазақтар өзіне-өзі әбден жеткілікті. Олар біреудің өздеріне деген жанашырлығын қаламайды, және қазақтар біреудің құрбандары деген атақтың ешбір қажеті жоқ.

«Кім кінәлі?» атаулы тақырыпта толығымен қиялданып, Байтук өз жұмысын «Не істеуіміз керек?» деген классикалық сұрақпен аяқтайды. Және ол: «Біздің елімізде қалай бәсекеге қабілетті бола аламыз?» - деп қосады.

Менің ойымша жауап айқын: жылап-еңіреуді қойып, ескі шағымдарды доғарып, сәтсіздіктерге басқаларды кінәләуді тоқтату және өзіміздің қабілетімізді байыпты түрде көтеру...

Тут была мобильная реклама Тут была реклама

Комментарии