Правительство Бакытжана Сагинтаева демонстрирует довольно высокую степень открытости, активно использует имеющиеся в его арсенале механизмы двусторонней связи с гражданским обществом, населением. Но получится ли у кабинета министров пройти этот путь до конца, не споткнуться, не напороться на «подводные камни» транспарентности и претворить в реальность задачу, поставленную президентом, по формированию открытого и подотчетного государства?

Обеспечение прозрачности деятельности как центральных, так и местных органов власти – задача, которую президент регулярно ставит перед своей командой. Может быть, медленнее, чем хотелось бы, но она превращается в реальность. В последние несколько лет в стране появились такие структуры, как Национальная палата предпринимателей «Атамекен», которая сегодня практически наравне с законодателями формирует правила игры, отстаивая интересы значительной части общества; Служба центральных коммуникаций, ставшая авторитетной диалоговой площадкой для осуществления связи власти с обществом.

Общественные советы, работающие как при министерствах и ведомствах, так и в системе исполнительной власти, призваны играть роль народных контролеров. Согласно данным статистики, на постоянной основе работают 229 общественных советов. На республиканском уровне и на уровне областей, городов Астана, Алматы их по 16, в городах и районах — 197 советов. В деятельности общественных советов участвует более четырех тысяч человек, на 75 процентов они сформированы за счет представителей гражданского общества. Ведется регулярная еженедельная трансляция заседаний правительства и брифингов глав министерств и ведомств. Более того, сами министры оперативно выступают с комментариями к той или иной ситуации, временами складывающейся в информационном поле.

Ускоренное движение в сторону открытости госорганов было спровоцировано реализацией пяти президентских инициатив, одна из которых заключается в формировании подотчетного государства.

За последние несколько лет для обеспечения прозрачности и открытости госорганов был предпринят ряд серьезных шагов. Законодательную базу пополнили Законы «О порядке рассмотрения обращений физических и юридических лиц», «О доступе к информации». Кстати, представители гражданского сектора поддержали власть в этой инициативе, разумно полагая, что реализация норм этих законов может стать эффективным инструментом подотчетности и прозрачности всех институтов государственного управления, судебной системы, местных исполнительных и представительных органов власти.

В Кодекс Республики Казахстан об административных правонарушениях включена новая статья, устанавливающая административную ответственность должностных лиц за ограничение права на доступ к информации. В соответствии с ней административное взыскание за нарушение права на доступ к информации может быть наложено не только на должностные лица, но и на коммерческие и некоммерческие организации.

Реализован проект «Открытое правительство». Веб-портал состоит из пяти компонентов – «Открытые данные», «Открытые НПА», «Открытые бюджеты», «Открытый диалог» и «Оценка эффективности деятельности государственных органов». На начало осени этого года на портале уже опубликовано 3114 наборов данных и 23 приложения, разработанных на их основе свыше 28 тысяч проектов нормативно-правовых актов и концепций законопроектов, в обсуждении которых мог принять участие каждый казахстанец. На портале «Открытых бюджетов» опубликовано свыше 28 тысяч проектов бюджетных программ для публичного обсуждения, а также размещены отчеты об исполнении государственного, республиканского, консолидированного и местных бюджетов, отчеты о реализации бюджетных программ центральных государственных органов и местных исполнительных органов за истекший финансовый год.

И, надо отметить, что представители власти и дальше нацелены на поиск новых форм работы в общественном поле. В следующем году в Казахстане должен появиться единый сайт госорганов. Как считает министр информации и коммуникаций Даурен Абаев, удобный для граждан сервис «одного окна» даст возможность пользователю найти всю необходимую информацию на одном ресурсе. А буквально на днях министр общественного развития Дархан Калетаев дал понять, что власть до конца не исчерпала ресурс сотрудничества с гражданским сектором, заявив, что отношения государства с НПО нуждаются в перезагрузке. «Важно в
целом перезагрузить систему взаимодействия гражданского общества и государства, – заявил он. – Здесь, как в конструкторах Lego, пока все в разобранном состоянии. Нам необходимо собрать единую конфигурацию. Ее суть в том, что ставка должна быть сделана на сильные неправительственные организации, которые могут генерировать идеи, имплементировать западную методологию в наш контекст».

В чем они заключаются, как их преодолеть? Слово экспертам.

Сергей Гуляев, директор общественного фонда «Десента», член Павлодарского областного общественного совета: «Нужно методично менять модель отношения власти к обществу»

– Правительство, безусловно, постепенно становится более открытым. Имеется ввиду правительство в широком смысле – центральные и местные государственные органы власти. Есть возможность вести диалог, созданы определенные условия для взаимодействия с НПО, существует масса площадок – местные советы по взаимодействию с НПО, общественные советы на всех уровнях, Гражданский форум, наконец. Постепенно меняется законодательство. Сколько времени и сил было затрачено на то, чтобы принять Закон «О доступе к информации», но теперь он есть в Казахстане. Принят Закон «О государственных услугах», который содержит ряд норм об общественном мониторинге. НПО активно включены в деятельность по противодействию коррупции, действуют специальные мониторинговые группы.

Однако, как в любом процессе, в этом тоже есть свои нюансы и барьеры. Например, диалог часто больше похож на монолог. НПО направляют предложения, ждут обратной связи, но ее или совсем нет, либо решения принимаются без учета этих предложений. Информация в открытом доступе (на сайтах госорганов) попрежнему размещается не в полном объеме, не актуализируется, либо отсутствует. Приходится вновь прибегать к письменным запросам, ответы на которые, как и раньше, часто являются простыми отписками и цитированием статей из правовых актов.

Отдельный вопрос – доступность самих органов власти. Часто, чтобы с ними встретиться, нужно пройти через пропуски, рамки металлоискателей, сопровождающих в министерствах, сдать телефон и ноутбук и т.д. Поэтому, наверное, важно помимо внешних атрибутов открытости – законодательства, снижения административных барьеров, предоставления госуслуг в электронном формате и т.п., методично изменять модель отношения власти к обществу и гражданскому обществу, в частности. Это обусловлено тем, что сегодня, в век цифровизации, общество оперативнее, острее, подчас более эмоционально реагирует на какие-то попытки подменить понятия, выдать одно за другое, скрыть какую-то информацию. Изменение модели поведения – это гораздо более сложная задача, чем изменение законодательства или улучшение правоприменительной практики, соответственно, на ее выполнение требуется и больше времени. Поэтому будем надеяться, что может быть не так скоро, но и эта задача будет решена.

Казбек Бейсебаев, политолог: «Надо реформировать систему управления»

– Действительно, правительство показывает свою открытость. И это стало заметно с приходом нынешнего премьер-министра. В том, что заседания правительства стали транслироваться в прямом эфире, есть и его заслуга. Все это говорит о том, что правительство старается демонстрировать свою открытость, и это, конечно, хорошо. Нехорошо другое.

Хоть нас и заверяют, что после поправок в Конституцию часть президентских полномочий перераспределены в пользу правительства, на самом деле это не так. Правительство и премьер несамостоятельны в принятии решений. Формально правительство формируется премьером, а по факту – президентом. Поэтому у наших министров двойное подчинение – они, помимо главы правительства, подчиняются еще президенту.

По факту правительство является исполнителем поручений и указаний президента. Все послания президента состоят в основном из поручений правительству. Вот эта ограниченность полномочий правительства и премьер-министра и есть одна из проблем системы управления страной. Может быть, когда-то эта система была оправданной, но сегодня она уже начинает тормозить развитие страны. По идее надо реформировать систему управления, но после последних поправок в Конституцию у нас считается, что все необходимые реформы проведены и политическая система является незыблемой.

Танирберген Бердонгар, видеоблогер, эксдепутат мажилиса: «Никто не хочет получить по шапке»

– С открытостью правительства у нас все же есть проблемы. Основная заключается в том, что система управления в каждом министерстве излишне централизована. В итоге мы имеем завязанную в жесткую вертикаль цепочку: министр – курирующий вице-министр – директор департамента по связям с общественностью – пресс-секретарь или сотрудник, отвечающий за работу интернет-ресурса, на котором публикуются сведения о деятельности министерства, нормативно-правовые акты и прочее. Но исключительно министр приводит в движение эту цепочку, он и только он принимает ключевые решения. В результате пресс-секретарь или человек, ответственный за сайт, для того, чтобы получить «добро» на публикацию какой-либо информации, должен пройти массу ступеней. Принимать самостоятельные решения они просто боятся. Никто не хочет получить по шапке.

Есть ли из этой ситуации выход? Есть. Мне кажется, что Министерство информации совместно с Агентством по делам госслужбы и противодействия коррупции должно утвердить четко регламентированные требования по степени прозрачности министерств и ведомств. Чтобы каждый раз, когда пресс-секретарь задавался бы вопросом подвергать тот или иной факт, ту или иную информацию огласке, он бы руководствовался специальными, юридически закрепленными положениями, а не бегал постоянно в приемную министра за бесконечными утверждениями и одобрениями.

Нурлан Утешев, председатель правления НАО «Центр поддержки гражданских инициатив»: «Формирование открытого государственного аппарата позволяет каждому гражданину свободно выразить свою точку зрения»

– Неотъемлемой частью существования в виртуальном пространстве человека являются социальные сети. Одной из наиболее популярных из них является «Фэйсбук», который хотя и переоценен и является площадкой перманентного хайпа и хэйтинга, все же наиболее влиятельная в Казахстане по выстраиванию коммуникаций граждан как с конкретными чиновниками, так и с государственными организациями.

Сегодня представители государственных органов используют социальные сети как инструмент для поддержания обратной связи с населением и изучение их мнения. Это очень удобно и позволяет им быть на постоянной связи с обществом, своевременно реагировать на просьбы и предложения населения, отвечать на вопросы. Помимо этого, государственные органы активно создают аккаунты в таких социальных сетях, как «Инстаграм», «Твиттер», «ВК», где размещают отчеты о проделанной работе и анонсы запланированных мероприятий. Наиболее активными пользователями социальных сетей из числа представителей руководящего состава государственных органов, по моему мнению, являются Касым-Жомарт Токаев, Асет Исекешев, Алик Шпекбаев, Аида Балаева, Даурен Абаев. Оперативное реагирование на обращения населения в социальных сетях со стороны данных государственных деятелей демонстрирует их сопричастность и заинтересованность в решении обозначенных вопросов и помогает решать возникающие проблемы точечно. Немаловажно отметить и то, что активное использование интернет-пространства для обеспечения доступности и прозрачности деятельности государственного органа, как показала практика, формирует доверие граждан к его деятельности. И было бы вполне логичным, если бы каждый госорган не просто создавал свой сайт, но и эффективно поддерживал бы его функционирование, размещать на нем актуальную информацию. Через блог первого руководителя на таком сайте можно подавать предложения, жалобы, и на них гарантированно ответят.

Хотелось бы также отметить, что на сегодняшний день принят Закон «О доступе к информации». Я считаю, что данный закон – это прекрасный инструмент для граждан и их объединений по продвижению своих предложений в законы и иные нормативно-правовые акты на качественно новом уровне. Кроме того, данный закон делает государственные органы более транспарентными, предписывая выносить проекты различных правил, которым мы должны подчиняться, на обсуждение гражданами.

В целом, в настоящее время в нашей стране созданы необходимые условия для развития механизмов прозрачности в деятельности госорганов. В частности, это портал «Открытое правительство», на котором у граждан даже есть возможность блокировки и возвращения нормативно-правовых актов на доработку. Развитие таких инструментов по вовлечению граждан в процессы принятия решений и возможности открытого выражения своей точки зрения является важным фактором становления и развития любого гражданина, повышения его ответственности за принимаемые властью решения и проводимой ею политики. Государственные же органы, в свою очередь, получают возможность своевременного реагирования на вопросы и предотвращения тех или иных проблем.

Формирование открытого и прозрачного государственного аппарата через использование Интернета, позволяет каждому гражданину Казахстана, даже жителям отдаленных районов страны, свободно выразить свою точку зрения по любому вопросу, что, так или иначе, способствует развитию гражданской активности населения, и реализации основной цели программы «Рухани жаңғыру» и модернизации общественного сознания.

Вместе с тем, считаю, что активное развитие «Открытого правительства», его эффективность напрямую будут зависеть от правил игры, которых будут придерживаться как государственные органы, так и сами граждане.

Розлана Таукина, президент Федерации равноправных журналистов Казахстана: «Нормативно-правовая база - недостаточное условие для внедрения культуры открытости»

Сегодня стоит  говорить не об открытости правительства,  а всего лишь об некоторых открытых данных на портале, где без системы собирается информация от государственных органов. Не очень нужная статистика - количество кинотеатров в том или ином городе, почтовые индексы населенных пунктов, выявленные коррупционные нарушения, ежеквартальные данные об объемах добычи нефти в стране… 

Представители власти  очень гордятся адресным регистром и единой нормативно-справочной информацией на портале.  Но этого мало! Право граждан на доступ к документам и действиям государства с целью возможности эффективного общественного контроля за государственным регулированием так и не обеспечено, а секретности и не публичности в деятельности государственных структур, по большому счету, меньше не стало. 

Открытое правительство обозначает прозрачность и подотчетность его перед народом. Прозрачность позволяет контролировать правительство по доходам от нефти, газа и урана, других природных  богатств страны, по продаже и аренде земли иностранцам и т.д. Такая открытость, на которой, кстати, и настаивают представители гражданского общества, позволила бы резко снизить уровень коррупции в стране и количество должностных преступлений. Но проблема в том, что правительство боится гласности. Негативный  опыт кабинета министров Кажегельдина навсегда остался в памяти чиновников. Они опасаются, что если начнут активно сотрудничать со СМИ, то тут же лишатся своих теплых должностей.

А что хотят политики, журналисты и граждане? Они хотят доступа к государственной информации, а не статистику кинотеатров! Они хотят получить доступ к открытым государственным данным по любому запросу, открытого диалога не только по государственным расходам, но и по другим направлениям. Но самое главное – развития механизмов общественного контроля за деятельностью всех исполнительных органов власти.

В настоящее время нормативно-правовая база для обеспечения открытости правительства - недостаточное условие для внедрения культуры транспарентности и изменения приоритетов и поведенческих норм в работе государственных  служащих. Поэтому процессы принятия и реализации государственной политики по-прежнему остаются для граждан закрытым и непонятным явлением. Хотя идею открытости правительства  неплохо было бы  довести до конца как концепцию государства во имя развития демократии в Казахстане. Но говорить об этом пока преждевременно. 

Бақытжан Сағынтаевтың үкіметі жариялылытықтың жоғары деңгейін көрсетіп, азаматтық қоғаммен, халықпен екіжақты байланыс үшін өзінің арсеналындағы тетіктерін белсенді пайдаланып отыр. Алайда министрлер кабинеті сүрінбей, транспаренттіліктің «жасырын қауіптеріне» тіреліп қалмай, бұл жолды соңына дейін өтіп, президент қойған ашық және есеп беретін мемлекетті қалыптастыру жөніндегі міндеттерді іске асыру мүмкін бе?

Орталық және жергілікті билік органдары қызметінің ашықтығын қамтамасыз ету – президент өз командасының алдына үнемі қоятын міндет. Мүмкін, қалағанымыздан баяу болар, бірақ біртіндеп ол шындыққа айналуда.

Соңғы бірнеше жылда елімізде «Атамекен» Ұлттық кәсіпкерлер палатасы сияқты құрылымдар пайда болды, ол бүгінгі таңда қоғамның елеулі бөлігінің мүдделерін қорғай отырып, заң шығарушылармен тең қатарлы ойын ережелерін қалыптастыруда; Орталық коммуникациялар қызметі биліктің қоғаммен байланысын жүзеге асыру үшін беделді диалог алаңына айналған.

Министрліктер мен ведомстволардың жанында, сондай-ақ атқарушы билік жүйесінде жұмыс істейтін қоғамдық кеңестер халық, бақылаушыларының рөлін атқаруға арналған. Статистика мәліметтеріне сәйкес, 229 қоғамдық кеңес тұрақты негізде жұмыс істейді. Республикалық деңгейде және облыстардың, Астана, Алматы қалаларының деңгейінде 16-дан, қалалар мен аудандарда – 197 кеңес бар. Қоғамдық кеңестердің қызметіне төрт мыңнан астам адам қатысады, олар 75 процентке азаматтық қоғам өкілдері есебінен құрылған. Апта сайын үкімет отырыстарынан және министрліктер мен ведомстволар басшыларының брифингтерінен жүйелі түрде трансляция жүргізілуде. Сонымен қатар, министрлердің өздері ақпарат өрісінде қалыптасып отырған қандай да бір жағдайға жедел түрде түсініктеме береді.

Мемлекеттік органдардың ашықтығы жағына жедел қозғалысына бес президенттік бастаманы іске асыруы түрткі болды, олардың бірі есеп беретін мемлекетті қалыптастыру болып табылады.

Соңғы бірнеше жылда мемлекеттік органдардың жариялылығы мен ашықтығын қамтамасыз ету үшін бірқатар маңызды қадамдар жасалды. Заңнамалық базаны «Жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін қарау тәртібі туралы», «Ақпаратқа қол жеткізу туралы» заңдар толықтырды. Айтпақшы, азаматтық сектор өкілдері осы бастамада билікті қолдады, бұл заңдардың нормаларын іске асыру барлық мемлекеттік басқару институттарының, сот жүйесінің, жергілікті атқарушы және өкілетті билік органдарының есеп берушілік пен ашықтығының тиімді құралы болуы мүмкін деп ұйғарылды.

Қазақстан Республикасының әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексіне ақпаратқа қол жеткізу құқығын шектеу үшін лауазымды адамдардың әкімшілік жауапкершілігін белгілейтін жаңа бап енгізілген. Оған сәйкес ақпаратқа қол жеткізу құқығын бұзғаны үшін әкімшілік жаза тек лауазымды тұлғаларға ғана емес, коммерциялық және коммерциялық емес ұйымдарға да қолданылуы мүмкін.  

«Ашық үкімет» жобасы іске асырылды. Веб-портал бес компоненттен тұрады – «Ашық деректер», «Ашық НҚА», «Ашық бюджеттер», «Ашық диалог» және «Мемлекеттік органдар қызметінің тиімділігін бағалау». Осы жылдың күзінің басында порталда 3114 деректер жиынтығы және 23 қосымшалар, олардың негізінде әзірленген 28 мыңнан астам нормативтік-құқықтық актілер жобалары мен заң жобаларының тұжырымдамалары жарияланды, оларды талқылауға әрбір қазақстандық қатыса алады. «Ашық бюджеттер» порталында жариялы түрде талқылау үшін бюджеттік бағдарламалардың 28 мыңнан астам жобасы жарияланды, сондай-ақ мемлекеттік, республикалық, шоғырландырылған, жергілікті бюджеттердің атқарылуы туралы есептер, орталық мемлекеттік органдардың және жергілікті атқарушы органдардың өткен қаржы жылындағы бюджеттік бағдарламаларының іске асырылуы туралы есептер орналастырылды.

Билік өкілдері қоғамдық алаңда жаңа жұмыс түрлерін іздестіруге бұдан әрі де бағытталғанын атап өту керек. Келесі жылы Қазақстанда мемлекеттік органдардың бірыңғай сайты пайда болуы тиіс. Ақпарат және коммуникациялар министрі Дәурен Абаевтың пікірінше, азаматтарға ыңғайлы «бір терезе» сервисі пайдаланушыға барлық қажетті ақпаратты бір ресурста табуға мүмкіндік береді. Ал жақында қоғамдық даму министрі Дархан Қалетаев мемлекеттің ҮЕҰ-мен қарым-қатынасы қайта жүктеуді қажет ететінін мәлімдеп, билік азаматтық сектормен ынтымақтастық ресурсын соңына дейін аяқтамағанын білдірді. «Жалпы, азаматтық қоғам мен мемлекеттің өзара іс-қимыл жүйесін қайта іске қосу маңызды, – деді ол. – Бұл жерде Lego конструкторларында сияқты бәрі бөлшектелген күйде. Бізге бірыңғай конфигурацияны жинау қажет. Оның мәні – осы істер идеяларды генерациялайтын, батыс әдіснамасын біздің контексте имплементациялайтын күшті үкіметтік емес ұйымдарға жүктелуі тиіс».

Олар неге байланысты және олардан қалайша өтуге болады? Сөз сарапшыларға беріледі.

Сергей Гуляев, «Десента» қоғамдық қорының директоры, Павлодар облыстық қоғамдық кеңесінің мүшесі: «Биліктің қоғамға қарым-қатынас моделін әдістемелік түрде өзгерту керек»

- Үкімет, әрине, біртіндеп ашықтау болып келеді. Кең мағынадағы үкіметті айтып отырмын – орталық және жергілікті мемлекеттік билік органдары. Диалог жүргізуге мүмкіндік бар, ҮЕҰ-мен өзара іс-қимыл үшін белгілі бір жағдайлар жасалған, көптеген алаңдар бар – ҮЕҰ-мен өзара іс-қимыл жөніндегі жергілікті кеңестер, барлық деңгейдегі қоғамдық кеңестер, Азаматтық форум. Біртіндеп заңнама өзгереді. «Ақпаратқа қол жеткізу туралы» Заңды қабылдауға қанша уақыт пен күш жұмсалды, бірақ ол енді  Қазақстанда бар. «Мемлекеттік қызметтер туралы» Заң қабылданды, онда қоғамдық мониторинг туралы бірқатар нормалар бар. ҮЕҰ сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі қызметке белсенді қосылған, арнайы мониторингтік топтар жұмыс істейді.   

Алайда, кез келген үдерістегі сияқты, бұнда да өздеріне тән нюанстары мен кедергілері бар. Мысалы, диалог жиі монологқа ұқсас болады. ҮЕҰ ұсыныстарды жіберіп, кері байланысты күтеді, бірақ ол мүлдем болмайды немесе шешім осы ұсыныстарды есепке алусыз қабылданады. Ақпарат ашық қолжетімділікте (мемлекеттік органдардың сайттарында) толық көлемде орналастырылмайды, өзектіленбейді немесе мүлдем жоқ. Жазбаша сұрау салуға қайтадан жүгінуге тура келеді, бірақ жауаптар бұрынғыдай бос сөздер мен құқықтық актілердегі баптардың дәйексөздерін жолдаумен шектеледі.

Жеке мәселе – билік органдарының өздерінің қол жетімділігі. Олармен кездесу үшін рұқсатнамалар арқылы кіру, металл іздегіштердің шеңберінен өту қажет, министрліктерде соңыңнан адам еріп жүреді, телефон мен ноутбук тапсырылу тиіс. Сондықтан да, заңнама, әкімшілік кедергілерді азайту, электрондық форматта мемлекеттік қызметтерді ұсыну және т.б. сияқты ашықтықтың сыртқы белгілерінен басқа биліктің қоғамға және соның ішінде атап айтқанда азаматтық қоғамға қарым-қатынасының моделін әдістемелік түрде өзгерту маңызды. Бұл бүгінгі цифрландыру ғасырында қоғам жедел, өткір, кейде қандай да бір ұғымды басқаға ауыстыру, немесе әдейі шатастыру, қандай да бір ақпаратты жасыру деген талпыныстарға өте эмоционалды жауап беретіндігіне байланысты. Мінез-құлық моделін өзгерту Заңнаманы өзгертуге немесе құқық қолдану тәжірибесін жақсартуға қарағанда әлдеқайда күрделі міндет. Тиісінше, оны орындауға көп уақыт қажет. Сондықтан бұл міндет жақын арада болмаса да, шешілетін болады деп үміттенеміз.

Қазбек Бейсебаев, саясаттанушы: «Басқару жүйесін реформалау керек»

- Шынында да, үкімет өз ашықтығын көрсетеді. Бұл қазіргі премьер-министрдің келуімен елеулі болды. Үкімет отырыстары тікелей эфирге шығуында оның да еңбегі бар. Мұның бәрі үкімет өзінің ашықтығын көрсетуге тырысатындығының белгісі, бұл, әрине, жақсы. Мәселе басқада.

Бізді Конституцияға енгізілген түзетулерден кейін президенттік өкілеттіктің бір бөлігі үкіметтің пайдасына бөлінгенін сендіруге тырысқанмен, шын мәнінде бұл олай емес. Үкімет пен премьер шешімдер қабылдауда дербес емес. Ресми түрде үкіметті премьер құрғанмен, іс жүзінде оны президент құрады. Сондықтан да біздің министрлеріміз екі жақты бағынышты – олар ұкімет басшысына қоса президентке де бағынады.

Іс жүзінде үкімет президенттің тапсырмалары мен нұсқауларының орындаушысы. Президенттің барлық жолдаулары негізінен үкіметке берілетін тапсырмалардан тұрады. Міне, осы үкімет пен премьер-министр өкілеттігінің шектеулілігі елді басқару жүйесі проблемаларының бірі болып табылады. Мүмкін, кезінде бұл жүйе ақталған да болар, бірақ бүгін ол елдің дамуын тежей бастады. Идея бойынша басқару жүйесін реформалау керек, бірақ Конституцияға соңғы түзетулер еңгізілгеннен кейін бізде барлық қажетті реформалар жүргізілді деп және саяси жүйе мызғымас болуы тиіс есептеледі.

Танирберген Бердонгар, видеоблогер, мәжілістің экс-депутаты: «Ешкім өзінің төбесінен жұдырық алуды қаламайды»

- Үкіметтің ашықтығы пайда болғанмен, бізде әлі де проблемалар бар. Негізгі мәселе – әрбір министрліктегі басқару жүйесі артық орталықтандырылған. Нәтижесінде бізде қатаң вертикаль бойынша байланған тізбегі бар: министр – жетекшілік ететін вице-министр – жұртшылықпен байланыс департаментінің директоры – баспасөз хатшысы немесе министрліктің қызметі туралы мәліметтер, нормативтік-құқықтық актілер және т.б. жарияланатын интернет-ресурстың жұмысына жауап беретін қызметкер. Бірақ тек министр ғана осы тізбекті қозғалысқа алып келеді, негізгі шешімдерді ол, тек қана ол өзі қабылдайды. Нәтижесінде, баспасөз хатшысы немесе сайтқа жауапты адам қандай да бір ақпаратты жариялауға рұқсат алу үшін көптеген сатылардан өтуі тиіс. Ол өз бетінше шешім қабылдауға қорқады. Ешкім де өзінің төбесінен жұдырық алуды қаламайды.

Бұл жағдайдан шығу жолдары бар ма? Бар. Меніңше, ақпарат министрлігі мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігімен бірлесіп, министрліктер мен ведомстволардың ашықтығы дәрежесі бойынша нақты регламенттелген талаптарды бекітуі тиіс. Баспасөз хатшысы қандай да бір фактіні, қандай да бір ақпаратты жария ету туралы сұрақ қойса, ол үнемі министрдің қабылдау бөлмесіне шексіз тұжырымдар мен мақұлдауларға жүгіре бермей, арнайы, заңдық бекітілген ережелерді басшылыққа алатын еді.

Нұрлан Өтешев, «Азаматтық бастамаларды қолдау орталығы» Басқарма төрағасы: «Ашық мемлекеттік аппаратты қалыптастыру әрбір азаматқа өз көзқарасын еркін білдіруге мүмкіндік береді»

- Адамның виртуалды кеңістігінде өмір сүрудің ажырамас бөлігі әлеуметтік желілер деп есептеледеі. Олардың ішіндегі ең танымалдарының бірі «Фейсбук», ол тым артықша бағаланып отырған жағдайда да, және оның үстіне хайп пен хэйтинг алаңы болғанына қарамастан, сонымен қатар ол шенеуніктермен, сондай-ақ мемлекеттік ұйымдармен азаматтардың нақты коммуникациясын құру бойынша Қазақстандағы ең ықпалды болып табылады.

Бүгінгі күні мемлекеттік органдардың өкілдері әлеуметтік желілерді халықпен кері байланысты сақтап және олардың пікірін зерделеу құралы ретінде пайдаланады. Бұл өте ыңғайлы және оларға қоғаммен тұрақты байланыста болуға, халықтың өтініштері мен ұсыныстарына уақытылы жауап беруге, сұрақтарға жауап қайтаруға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, мемлекеттік органдар «Инстаграм», «Твиттер», «ВК» сияқты әлеуметтік желілерде аккаунттар құрып, ол жерде атқарылған жұмыс туралы есептерді және жоспарланған іс-шаралардың анонстарын орналастырады. Менің ойымша, мемлекеттік органдардың басшылық құрамының өкілдері қатарынан Қасым-Жомарт Тоқаев, Әсет Исекешев, Алик Шпекбаев, Аида Балаева, Дәурен Абаев әлеуметтік желілердің белсенді пайдаланушылары болып табылады. Осы мемлекеттік қайраткерлер тарапынан халықтың әлеуметтік желілердегі өтініштеріне жедел ден қою олардың белгіленген мәселелерді шешуге қатыстылығы мен мүдделілігін көрсетеді және туындаған проблемаларды нақты шешуге көмектеседі. Тәжірибе көрсеткендей, мемлекеттік орган қызметінің қолжетімділігі мен ашықтығын қамтамасыз ету үшін интернет-кеңістікті белсенді пайдалану азаматтардың оның қызметіне деген сенімін қалыптастыратынын атап өту маңызды. Егер әрбір мемлекеттік орган өз сайтын жай құрып қана қоймай, оның жұмыс істеуіне тиімді түрде қолдау көрсетіп, оған өзекті ақпаратты орналастыратын болса, әбден қисынды болар еді. Бұл сайтта бірінші басшының блогы арқылы ұсыныстар, шағымдар жазуға болар еді, және оларға кепілді түрде жауап беріледі.

Сондай-ақ, бүгінгі күні «Ақпаратқа қол жеткізу туралы» Заң қабылданғанын атап өткім келеді. Менің ойымша, бұл заң – азаматтар мен олардың бірлестіктері үшін өз ұсыныстарын заңдар мен өзге де нормативтік-құқықтық актілерге сапалы жаңа деңгейде жылжытудың тамаша құралы. Сонымен қатар, аталған заң мемлекеттік органдарды аса ашық етеді, біз бағынуға тиіс әр түрлі ережелердің жобаларын азаматтардың талқылауына шығаруға ұйғарады.

Жалпы, қазіргі уақытта біздің елімізде мемлекеттік органдар қызметіндегі ашықтық тетіктерін дамыту үшін қажетті жағдайлар жасалған. Атап айтқанда, бұл «Ашық үкімет» порталы, онда азаматтардың тіпті нормативтік-құқықтық актілерді оқшаулауға және пысықтауға қайтаратын мүмкіндігі бар. Азаматтарды шешімдер қабылдау процестеріне тарту жөніндегі осындай құралдарды дамыту және өз көзқарасын ашық білдіру мүмкіндігі кез келген азаматтың қалыптасуы мен дамуының, билік қабылдайтын шешімдер үшін оның жауапкершілігін және биліктің жүргізіп отырған саясат үшін оның жауапкершілігін арттырудың маңызды факторы болып табылады. Мемлекеттік органдар, өз кезегінде, сұрақтарға дер кезінде жауап беру және қандай да бір проблемалардың алдын алу мүмкіндігіне ие болады.

Интернетті пайдалану арқылы ашық мемлекеттік аппаратты қалыптастыру Қазақстанның әрбір азаматына, тіпті елдің шалғай аудандарының тұрғындарына кез келген мәселе бойынша өз көзқарастарын еркін білдіруге мүмкіндік береді, бұл халықтың азаматтық белсенділігін дамытуға, сондай-ақ «Рухани жаңғыру» бағдарламасының негізгі мақсатын іске асыруға және қоғамдық сананы жаңғыртуға ықпал етеді.

Сонымен қатар, «Ашық үкіметтің» белсенді дамуы, оның тиімділігі мемлекеттік органдар мен азаматтардың өздері ұстанатын ойын ережелеріне тікелей байланысты болады деп есептеймін.

Розлана Таукина, Қазақстанның тең құқылы журналистер Федерациясының президенті: «Нормативтік-құқықтық база – ашықтық мәдениетін енгізу үшін жеткіліксіз шарт»

Бүгінгі күні үкіметтің ашықтығы туралы емес, тек порталдағы кейбір ашық деректер туралы айту керек, онда мемлекеттік органдардан жүйесіз түскен ақпарат жиналады. Өте қажетті емес статистика – қандай да бір қаладағы кинотеатрлар саны, елді мекендердің пошталық индекстері, анықталған сыбайлас жемқорлық бұзушылықтар, елдегі мұнай өндіру көлемі туралы тоқсан сайынғы деректер…   

Билік өкілдері мекенжай тіркелімін және порталдағы бірыңғай нормативтік-анықтамалық ақпаратты мақтан тұтады. Бірақ бұл аз! Мемлекеттік реттеуді тиімді қоғамдық бақылау мүмкіндігі мақсатында азаматтардың мемлекеттің құжаттары мен іс-қимылдарына қол жеткізу құқығы қамтамасыз етілмеген, ал мемлекеттік құрылымдардың қызметінде құпиялылық пен жарияланбаулық азаймады.

Ашық үкімет оның халық алдындағы ашықтығы мен есептілігін білдіреді. Жариялылық үкіметті мұнай, газ және ураннан, елдің басқа да табиғи байлықтарынан, шетелдіктерге жерді сату және жалға алу және т.б. кірістер бойынша бақылауға мүмкіндік беруді білдіреді. Азаматтық қоғам өкілдері талап ететін мұндай ашықтық елдегі сыбайлас жемқорлық деңгейін және лауазымдық қылмыстар санын күрт төмендетуге мүмкіндік берер еді. Бірақ мәселе үкімет жариялылықтан қорқатынында. Кажегельдиннің министрлер кабинетінің теріс тәжірибесі шенеуніктердің жадында мәңгі қалды. Олар БАҚ-пен белсенді жұмыс істесе, бірден өздерінің жылы қызметтерінен айырылады деп қорқады.

Ал саясаткерлер, журналистер және азаматтар нені қалайды? Олар кинотеатрлардың статистикасын емес, мемлекеттік ақпаратқа қол жеткізгісі келеді! Олар кез келген сұрау салу бойынша ашық мемлекеттік деректерге қол жеткізгісі келеді, тек мемлекеттік шығыстар бойынша ғана емес, сондай-ақ басқа да бағыттар бойынша да ашық диалогты қалайды. Бірақ ең бастысы – биліктің барлық атқарушы органдарының қызметін қоғамдық бақылау тетіктерін дамытуды талап етеді.

Қазіргі уақытта үкіметтің ашықтығын қамтамасыз ету үшін нормативтік-құқықтық база – мемлекеттік қызметшілердің жұмысында транспаренттік мәдениетті енгізу және басымдықтар мен мінез-құлық нормаларын өзгерту үшін жеткіліксіз жағдай. Сондықтан мемлекеттік саясатты қабылдау және іске асыру процестері азаматтар үшін бұрынғысынша жабық және түсініксіз құбылыс болып қала береді. Үкіметтің ашықтық идеясын Қазақстанда демократияны дамыту үшін мемлекет тұжырымдамасы ретінде аяғына дейін жеткізу жақсы болар еді. Бірақ бұл туралы айту әлі ерте.